Kinh tế tuần hoàn: Mô hình phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường

(SK&MT) - Kinh tế tuần hoàn là giải pháp cốt lõi nhằm hướng đến phát triển bền vững, tức là phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường. Mô hình này đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng và cho thấy những hiệu quả rõ rệt.

Sự vào cuộc của Chính phủ

Tại Hội nghị khởi động xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn của Việt Nam vừa được Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì tổ chức ngày 28/6, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy giảm hệ sinh thái tự thiên đang là khủng hoảng kép đối với nhân loại hiện nay. 

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà phát biểu tại hội nghị.

Theo Bộ trưởng, “Đây chính là hệ lụy của mô hình phát triển tuyến tính (khai thác tài nguyên - Sản xuất - Tiêu dùng và cuối cùng Thải loại ra môi trường) thiếu bền vững trong hơn 150 năm qua của nhân loại. Liên hợp quốc cảnh báo, đến năm 2030 nếu tiếp tục phát triển với mô hình kinh tế tuyến tính, nhu cầu sử dụng tài nguyên sẽ tăng 3 lần so với hiện nay, vượt ngoài khả năng cung ứng của Trái Đất, lượng chất thải sẽ vượt giới hạn sức chịu tải của môi trường. Nếu hành động chậm chễ, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội quý giá để đảm bảo Trái đất có thể sinh sống được và duy trì một hành tinh bền vững cho tất cả trong tương lai”, bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết.

Vì vậy, theo Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường, yêu cầu cấp bách hiện nay là cần có mô hình kinh tế hiệu quả hơn về sử dụng tài nguyên, ngăn ngừa biến đổi khí hậu, giảm ô nhiễm, suy thoái môi trường. 

So với mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống, việc thúc đẩy các hành động theo mô hình kinh tế tuần hoàn góp phần thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0”, chắc chắn sẽ mang lại nhiều lợi ích cho quốc gia và doanh nghiệp. 

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà, việc chuyển đổi từ mô hình tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn bước đầu sẽ gặp khó khăn nhất định trong bối cảnh Việt Nam còn thiếu các cơ chế chính sách thúc đẩy và nguồn lực, công nghệ tái chế, tái sử dụng còn hạn chế. "Tuy nhiên, với sự tham gia của toàn hệ thống chính trị, sự hưởng ứng của toàn xã hội, trong đó doanh nghiệp và người dân là động lực thúc đẩy, nhà nước đóng vai trò kiến tạo, chúng ta có thể tin tưởng rằng có thể sớm thúc đẩy quá trình chuyển đổi", Bộ trưởng khẳng định.

Để thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, theo người đứng đầu Bộ Tài nguyên và môi trường, cần kiến tạo thể chế, cụ thể hóa các quy định trong Luật Bảo vệ môi trường, nhất là những quy định về trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà phân phối trong việc thu hồi, phân loại, tái chế hoặc chi trả chi phí xử lý các sản phẩm thải bỏ dựa trên số lượng sản phẩm bán ra trên thị trường; quản lý dự án theo vòng đời, thiết lập lộ trình xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường tương đương với nhóm các tiên tiến trong khu vực. Ban hành các cơ chế chính sách ưu đãi, hỗ trợ thúc đẩy công nghiệp môi trường, trong đó có công nghiệp tái chế; thúc đẩy phát triển thị trường trao đổi sản phẩm phụ, sản phẩm thải bỏ để rác thải, chất thải trở thành tài nguyên thứ cấp trong hệ thống vòng kín của chu trình sản xuất mới. Ban hành các tiêu chí về mua sắm công xanh, sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc vật liệu tái chế.

Cùng với đó, cần có lộ trình thay thế các nhiên liệu, sản phẩm sử dụng nguyên liệu nguy hại, sản phẩm sử dụng một lần (đồ nhựa, túi nilong) bằng các nhiên liệu, nguyên liệu thân thiện với môi trường, sản phẩm sử dụng nhiều lần, kéo dài thời gian sử dụng hữu ích của sản phẩm.

Đặc biệt, cần lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển các đô thị, khu công nghiệp, khu chế xuất, trung tâm nhiệt điện,…theo mô hình tuần hoàn, không phát thải chất thải, khí thải và nước thải.

Bên cạnh đó, theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà, cần thúc đẩy quan hệ hợp tác hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận với các cơ hội tiếp nhận hỗ trợ về tài chính và công nghệ cho kinh tế tuần hoàn. Truyền thông nâng cao nhận thức trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp và người dân về kinh tế tuần hoàn; về trách nhiệm phân loại tại nguồn các loại rác thải để thực hiện tái chế, tái sử dụng; thay đổi hành vi tiêu dùng hướng tới các sản phẩm thân thiện môi trường.  

Đối với cộng đồng doanh nghiệp, đổi mới tư duy, thiết kế mô hình sản xuất theo hướng: tăng cường sử dụng các sản phẩm có thể tái chế, tái sử dụng hoàn toàn; tăng cường phục hồi tài nguyên từ trong các sản phẩm đã qua sử dụng, kéo dài tuổi đời của sản phẩm thông qua tái chế, tái sử dụng, nâng cấp, làm mới và thiết kế lại. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao trong quản lý nguồn thải và công nghệ sinh học xử lý rác thải; tăng hợp tác trong nghiên cứu, phát triển, kết nối người tiêu dùng thông qua hình thức tiêu dùng chung để nâng cao hiệu quả sử dụng sản phẩm.

Các sản phẩm tái chế thân thiện với môi trường thay thế cho vật dụng nhựa. 

Giải pháp xây dựng kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam

Thời gian qua, đã có một số nghiên cứu điển hình về quá trình chuyển đổi của hoạt động nông nghiệp tại đồng bằng sông Cửu Long. Kết quả của nghiên cứu này đã đề xuất được các mô hình nông nghiệp phù hợp điều kiện tự nhiên, tăng cường và tối ưu hóa chu trình tuần hoàn của vật chất và năng lượng, đồng thời nâng cao giá trị của sản phẩm thu được. Đây là những nội dung áp dụng khoa học và liên ngành nhằm phát triển kinh tế tuần hoàn từ quy mô hộ gia đình đến các vùng kinh tế tại đồng bằng sông Cửu Long trong tương lai.

Sản xuất năng lượng điện gió ở Nhà máy Điện gió Hòa Bình 5 tại huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu.

Ngoài ra, một số nghiên cứu đã đề xuất các mô hình kinh tế tuần hoàn tại Viêt Nam như mô hình tích hợp Kinh tế-sinh thái-môi trường và giảm di cư tự do tại khu vực biên giới; Mô hình đô thị thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu tại Cần Thơ; Mô hình kinh tế nông nghiệp tuần hoàn tại Quốc Oai (Hà Nội) hay mô hình Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền tại Hải Phòng. Đây là các kết quả bước đầu nhằm phát triển, tổng quát hóa và xây dựng các mô hình kinh tế tuần hoàn trên phạm vi vùng, liên vùng và quốc gia trong thời gian tới. Bên cạnh đó, các nghiên cứu về sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên và tính bền vững, gắn liền với định hướng phát triển kinh tế-xã hội tuần hoàn, nâng cao tính bền vững của hệ thống tự nhiên, kinh tế-xã hội được đề xuất thực hiện.

Thực tế cho thấy, các giải pháp nhằm tái sử dụng các vật liệu nông nghiệp làm vật liệu hấp thu chất ô nhiễm, giảm thiểu tác động môi trường, ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giám sát và cảnh báo tai biến thiên nhiên, sử dụng các vật liệu xanh trong xây dựng, tái sử dụng chất thải nhiệt điện thành vật liệu xây dựng, tận dụng nước thải mỏ để thu hồi kim loại có ích đã phát huy tác dụng. Các giải pháp này phục vụ mục tiêu tăng cường tái sử dụng nguyên vật liệu trong các ngành sản xuất, nhằm hạn chế chất thải, hướng đến các mục tiêu phát triển kinh tế và xã hội tuần hoàn trong bối cảnh biến đổi khí hậu và biến đổi toàn cầu.

Theo các chuyên gia, để kinh tế tuần hoàn phát triển bền vững, cần thiết phải hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật  ban hành các quy định, tiêu chuẩn phát triển kinh tế tuần hoàn phù hợp với xu thế mới trong khu vực và trên thế giới. Sử dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường, công cụ thuế... nhằm hạn chế việc sử dụng quá mức tài nguyên, hạn chế rác thải trong quá trình sản xuất. Đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng kinh tế dựa vào hiệu suất sử dụng các yếu tố đầu vào vốn và lao động, tăng trưởng kinh tế bền vững gắn với sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả.

Về phía nhà nước, cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia hoạch định chiến lược sản xuất, kinh doanh một cách bền vững, ứng dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn, sản xuất, kinh doanh gắn liền với bảo vệ môi trường. Quy định chặt chẽ về trách nhiệm của doanh nghiệp với chất thải do doanh nghiệp tạo ra. Đồng thời, tuyên truyền để người dân thay đổi tư duy về tiêu dùng theo hướng sử dụng các sản phẩm hàng hóa thân thiện với môi trường, các sản phẩm dán nhãn CE. Nâng cao ý thức về phân loại rác thải tại nguồn nhằm giảm chi phí trong việc sử dụng và tái chế rác thải.

HỒNG HẢI