Cần mở lối cho năng lượng tái tạo phát huy

Năm 2019 - 2020, khi cơ chế giá ưu đãi (FiT) cho hơn 16.5 GW điện mặt trời mới được ban hành, chỉ riêng tháng 12/2020 đã có tới 6 GW gắn lưới trên mái nhà. Tuy nhiên dòng đầu tư bị ngưng lại.Đến nay, dự án hơn 4.000 MW đã xây xong vẫn “đắp chiếu” chờ hợp đồng mua bán điện; hàng trăm megawatt khác phải giảm phát do đường dây Ninh Thuận – Bình Thuận quá tải. Thủ tướng Chính phủ đã ký Nghị định về cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), Quy hoạch Điện VIII sửa đổi (PDP8) đặt mục tiêu 25–31 % điện mặt trời vào 2030, nhưng chưa triển khai được …

Trung Quốc đã mở rộng cửa cho mặt trời từ cách đây hai thập kỷ. Luật Năng lượng Tái tạo 2005 quy định bắt buộc mua hết điện sạch, ưu tiên đấu nối và chia sẻ chi phí nâng lưới, tạo nền móng cho hàng loạt thông tư sau này. Giai đoạn 2011-2020, họ dùng FiT để nuôi thị trường, từ 2021 dần chuyển sang đấu giá và mô hình “hòa lưới ngang giá” và luôn công bố lịch thay đổi tối thiểu ba năm trước để giới tài chính kịp định giá rủi ro.Tư duy “lưới đi trước” đảm bảo cho điện sạch phát huy tác dụng. Chương trình “Rooftop toàn huyện” (từ 2021) giao từng huyện làm “đại dự án” mái nhà, chỉ hai năm đã bổ sung thêm 87 GW, mang lại vài nghìn USD mỗi năm cho không ít hộ nông dân.

Ảnh minh họa

Ở Việt Nam, Bộ Công Thương đề xuất Luật Năng lượng Tái tạo riêng gộp các quy định rải rác, đặt ra nghĩa vụ bắt buộc mua điện sạch, đồng thời cho phép EVN trích quỹ bình ổn để bồi hoàn phần cắt giảm công suất. Tuy nhiên, cần hoàn thiện sớm các chốt chẳng hạn như lưới 220-500 kV Ô Môn – Thốt Nốt, cần xếp dự án truyền tải đang thi công gấp rút tại Cần Thơ vào hạng mục công trình công cộng cấp bách, giải ngân song song với gói đấu thầu cụm dự án điện mặt trời và lưu trữ ở Đồng bằng sông Cửu Long.Cần chọn các huyện, xã nắng nhiều như Đông Hải (Bạc Liêu), Long Phú (Sóc Trăng), Tịnh Biên (An Giang) hay dễ nhất là các địa phương của Nam Trung Bộ làm “hub năng lượng” thí điểm.

Miền Tây có thể xem là địa điểm trung hòa nhất để phát triển năng lượng tái tạo mà không cần hy sinh sản xuất truyền thống

Nếu làm nhanh, chúng ta thu có thể bảo đảm được an ninh năng lượng, giảm nhập khẩu than, khí, vốn lên tới hàng chục tỷ USD mỗi năm; giữ lời cam kết phát thải ròng bằng 0 vào 2050; biến mái tôn thành “ruộng nắng”, bổ sung thu nhập ổn định cho người dân; thu hút thêm dòng FDI sản xuất tấm pin, tạo việc làm công nghệ cao.

Đã đến lúc chúng ta cần một bộ luật để Việt Nam hoàn toàn có thể biến lợi thế diện tích khiêm tốn thành ưu thế quản trị, để giá trị của năng lượng tái tạo nói chung hay điện mặt trời nói riêng sẽ được tận dụng một cách thật có ý nghĩa.