Không chỉ nước mặt, mà cả nước ngầm cũng cần được quản lý

(SK&MT) - Chia sẻ nguồn nước các dòng sông giữa các quốc gia ven sông là vấn đề gây tranh cãi lâu nay mà chưa thể có giải pháp thỏa đáng. Nay lại có quan ngại về nguồn nước ngầm bị khai thác quá mức ở một nước cũng gây ảnh hưởng đến các nước khác.

Công tác quản trị nguồn nước là nhiệm vụ khó khăn đối với bất cứ quốc gia nào; nhiệm vụ này càng khó khăn hơn khi mà hoạt động sử dụng nước của nước ngày sẽ gây tác động đến nguồn nước của nước kia. Vấn đề không chỉ là nguồn nước mặt mà cả hệ thống nước ngầm dưới lòng đất. Một khi nước ngầm chỗ này bị khai thác quá mức thì chỗ khác cũng bị xuống thấp, bất kể thuộc lãnh thổ quốc gia nào. Khi mà tầng ngậm nước giảm sút thì chính các dòng sông cũng bị suy giảm vì tầng đó là một trong những nguồn cung cấp nước cho sông.

Hồi đầu năm nay, Đại học Stanford ở Mỹ công bố nghiên cứu, theo đó nếu diện tích đất canh tác thủy lợi ở Kampuchia tiếp tục tăng lên theo tốc độ như hiện nay, tức chừng 10% mỗi năm, thì tầng ngậm nước phía Việt Nam sẽ rút xuống, rồi dòng chảy sông Mêkong cũng bị yếu đi. Lý giải cho tình trạng này như sau: trong những năm gần đây vào mùa khô Đồng bằng Sông Cửu Long phải đối diện với tình trạng khô hạn và nước mặn vào sâu trong đất liền. Người dân ở vùng ven biển không còn nguồn nước nào khác nên họ phải gia tăng khai thác nước ngầm. Việc làm đó dẫn đến hệ quả là nước ngầm sụt sâu xuống làm cho mặt đất cũng bị ảnh hưởng. Và hiện nay tại nhiều vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, mặt đất đang bị lún xuống. Đây là nguy cơ cần phải xem xét đến về lâu về dài”.

Bà Laura Erban, một chuyên gia thủy văn hiện công tác tại Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ và có tham gia nghiên cứu vừa nêu, đưa ra nhận định tình trạng mở rộng diện tích nông nghiệp ở Kampuchia là một mối nguy tiềm ẩn chung cho nguồn nước xuyên quốc gia trong khu vực.

Khu vực Mêkong chỉ là một trong những nơi phải đối diện với thách thức về quản trị nguồn nước trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, dù có những chú ý ở cấp quốc tế cao hơn về mặt kỹ thuật cũng như chính trị suốt hơn một thập niên qua, thế nhưng vẫn chẳng có mấy tiến triển trong thỏa thuận giữa các nước nhằm phối hợp giám sát nguồn nước ngầm bên dưới lãnh thổ của các quốc gia với nhau. Một khi thiếu vắng những thỏa thuận như thế thì nguồn nước ngầm phải vô cùng quan trọng đối với nghề nông, cho các thành phố, sông ngòi cũng như hệ sinh thái đứng trước nguy cơ bị hại và ô nhiễm.

Theo giới chuyên gia, tình hình tệ hại hơn khi mà kiến thức khoa học quá nghèo nàn về chừng 600 tầng nước ngầm xuyên quốc gia cũng như các khối nước ngầm khác. Người ta chỉ mới phỏng đoán chứ không xác định chính xác được nơi nào đang có khả năng gây xung đột, bị ô nhiễm hoặc đang giảm sút.

Hiện nay đối với các dòng sông chung trên thế giới hầu như mới chỉ có rất ít những qui định về mặt luật pháp.

Giới quan sát cho rằng khi các nhà kỹ thuật và khoa học làm việc với nhau vấn đề không mấy phức tạp, họ sẵn sàng chia sẻ thông tin cho nhau; thế nhưng các nhà chính trị thì vẫn khó có thể thông hiểu vì quyền lợi chung mà phải hợp tác với quốc gia láng giềng của họ.

Một câu hỏi lớn là trong số hằng trăm khu nước ngầm trên toàn thế giới hiện chưa có thỏa thuận quản trị thì khu nào cần phải nên thương thảo trước.

Giám đốc Trung tâm Thẩm định Tài nguyên Nước ngầm Quốc tế- IGRAC, ông Neno Kukuric, cho rằng khó có thể xác quyết phải cần có bao nhiêu thỏa thuận khi mà chúng ta không biết gì về tình trạng của nhiều nơi ngay trong lòng đất. IGRAC đã cho phát hành bản đồ toàn cầu về những tầng nước ngầm và dự án của tổ chức này được LHQ hỗ trợ. Bản đồ đầu tiên được phát hành năm 2009 với những phát thảo khoanh vùng, và nay là vạch rõ phân định biên giới.

Về mặt luật pháp quốc tế trong chia sẻ nguồn nước ngầm, đã có Công ước LHQ mang tính ràng buộc kể từ tháng 8 năm 2014 đối với 36 quốc gia đã phê chuẩn. Vào năm 2002, Ủy ban Luật Quốc tế bắt đầu làm việc về những tầng nước ngầm xuyên biên giới. Đến năm 2008 đưa ra 19 dự thảo. Những dự thảo đó được Đại hội đồng LHQ bàn vào năm 2011, 2013 nhưng không đạt được tiến triển nào. Chỉ riêng trong thế kỷ 20, có hơn 145 thỏa ước về các lưu vực sông đã được ký kết. Trong khi đó đối với các tầng ngậm nước chỉ có chưa đầy 10 thỏa thuận chính thức và không chính thức mà thôi.

Cụ thể đó là hai thỏa thuận ở Bắc Phi đối với tầng ngậm nước khu vực Nubia và tây bắc Sahara tạo điều kiện cho hoạt động chia sẻ thông tin. Thỏa thuận được ký kết vào năm 2015 giữa Jordan và Saudi Arabia qui định cấm khai thác nước ngầm tại những khu vực bảo vệ của tầng nước ngầm Al-Sag/Al-Disi. Đây được cho là thỏa thuận đầu tiên của dạng này. Thỏa thuận về tầng nước ngầm Guarani dưới các nước nam Mỹ Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay cũng được ký nhưng chưa được 4 quốc gia này phê chuẩn.

Hiện chỉ có tầng nước ngầm Genevese nằm dưới hai nước Pháp và Thụy Sĩ là có một thỏa thuận quản trị thật sự. Thỏa thuận quản trị tầng nước ngầm này được ký kết vào năm 2007. Thỏa thuận qui định mức giới hạn khai thác hằng năm và được giám sát bởi một Ủy ban hỗn hợp Pháp- Thụy Sĩ.

Các nhà chuyên môn cho rằng việc đạt được các thoả thuận liên quan đến nước ngầm, cần phải được xam xét một cách nghiêm túc càng sớm càng tốt.

Linh Đức