Mùa dổi chín xứ Mường

SK&MT - Đến tháng 9, tháng 10, khi mùa dổi chín rộ, dù ai đi đâu, làm gì cũng vội vã trở về gặt hái “vàng đen”…

Mùa… “vàng đen”

Lần này đến Mường Bi cũng đúng mùa dổi chín. Đến đâu cũng thấy người ta bàn tán về vụ thu hoạch dổi này. Những cây dổi cao tít tắp được gắn thang lên tận ngọn, người ta hò nhau treo lên hái quả. Những tiếng hô hào, cười vui rộ cả núi rừng.

Mùa dổi chín ở xứ mường.

Ông Bùi Văn Tô (50 tuổi), Chi hội trưởng Hội CCB thôn Lầm Ngoài, xã Nuông Dăm cho biết, năm nay hạt dổi được mùa, bà con phấn khởi lắm. Ông Tô dẫn chúng tôi ra phía sau nhà, nơi có những cây cao chót vót, vòng tay ôm không hết. “Nhà tôi có 5 cây từ thời các cụ để lại. Tôi cũng không nhớ tuổi đời của nó. Chỉ biết rằng, nó là kỷ vật của các cụ và chúng tôi coi như báu vật được thừa hưởng lại. Hằng năm, cứ tháng 9, tháng 10, đám thanh niên trong làng dù đi đâu, làm gì vẫn trở về để hái hạt dổi thuê. Người giỏi leo trèo có ngày kiếm bạc triệu, chủ nhà còn phải mổ gà làm cơm mới mời được thợ”, ông Tô nói.

Ông Bùi Văn Tô bên gốc dổi của gia đình.

Trước đây, hạt dổi chủ yếu chỉ tiêu thụ tại địa phương nên giá trị kinh tế không cao. Từ khi các quán ăn đặc sản dân tộc ở các thành phố lớn mở ra thì nhu cầu hạt dổi cũng tăng cao. Hạt dổi được dân buôn lùng sục khắp nơi mà vẫn khan hiếm. Thế nên cũng có thời điểm xuất hiện nạn ăn trộm hạt dổi. Gia đình nào có dổi cũng phải xích chó dưới gốc, thắp điện sáng choang. Ông kể: “Có lần biết trộm trên cây mình phát hiện nhưng thoắt cái kẻ trộm hạt đổi nhảy từ độ cao 4-5 mét xuống đất rồi chạy biến vào bóng đêm, không thể nào bắt được".

Theo ông Tô, cây dổi cũng chia làm mấy loại. Loại dổi tẻ chỉ để lấy gỗ vì hạt không có mùi vị gì. Loại dổi nếp mới cho hạt thơm ngon nhưng không phải ở đâu cũng trồng được. Ở Nuông Dăm chỉ có thôn Lầm Ngoài mới đạt chuẩn. Cây dổi có hạt thơm ngon nhất phải có tuổi đời từ 30 năm trở lên.

Vào vụ dổi được mùa, có cây cho 4-5 cân hạt, mỗi cân giá 3 - 4 triệu đồng. Ai có vài gốc là có khoản thu nhập khá, nhiều gia đình có chục gốc thì coi như đổi đời.

Từ Mường Bi ngược lên Mường Vang (xã Chí Đạo, huyện Lạc Sơn, Hoà Bình) – nơi hạt dổi đã được đăng ký chỉ dẫn địa lý và bảo hộ sở hữu trí tuệ mới cảm nhận được sự đổi đời ấy như thế nào!

Gia đình ông Bùi Văn Hền (xóm Be) đã kiên trì, nhẫn nại chăm chút vài chục năm để có được những mùa bội thu. Ông Hền tập trung chăm sóc 30 cây dổi từ 20 - 30 năm tuổi đang cho thu hoạch. Năm 2016, gia đình ông thu được trên 50 kg hạt dổi khô với giá bán trên 2 triệu đồng/kg, thu trên 100 triệu đồng. Ông xây dựng nhà cửa khang trang, đời sống dần được nâng cao, có vốn để đầu tư phát triển sản xuất và có điều kiện lo cho con cháu học hành.

Hạt dổi được coi là “vàng đen” của xứ mường.

Theo ông Hền, mấy năm gần đây, giá hạt dổi liên tục tăng. Đặc biệt, hạt dổi Chí Đạo được coi là giá trị bậc nhất xứ mường. Thấy giá trị của sản phẩm, bà con chú trọng đầu tư chăm sóc cây dổi. Ngoài ra, các hộ khác như ông Bùi Văn Nhỉ, Bùi Văn Bun… cũng có thu nhập cả trăm triệu đồng mỗi năm, giàu lên nhờ cây dổi.

Ngây ngất hương vị rừng

Chúng tôi được dân làng mời ở lại gia đình dùng bữa cơm cỗ lá đặc trưng của người mường. Nghĩa là thức ăn sẽ được bày dải hết ra trên lá chuối hoặc lá rong. Món ăn chính là thịt gà nướng, thịt gà nấu măng chua, thịt lợn cắp nách nướng… Trong công đoạn chế biến các món ăn trên, thứ gia vị chủ đạo chính là hạt dổi.

Hạt dổi được giã nát rồi rắc vào các các món ăn. Nước chấm cũng rất đặc biệt. Họ cho khoảng 2-3 hạt dổi vào cối, sau đó cho thìa muối, vài quả ớt và vài nhánh hạt mặc khén vào giã đến nhuyễn. Sau đó cho ra làm nước chấm.

Hạt dổi là gia vị gắn liền với văn hóa ẩm thực của người mường

Ăn miếng thịt gà đã chấm với thứ gia vị hỗn hợp kia mới cảm nhận được thứ mùi hương ngây ngất pha quyện với vị cay xè đầu lưỡi và cảm giác đậm đà như đọng mãi trong dư vị. Nhấp chén rượu men lá cay nồng mới cảm nhận hết cảm giác đê mê ấm áp của văn hóa ẩm thực nơi đây. Nói như người dân nơi đây, ai đã ăn một lần là nhớ mãi, lâu rồi thành “nghiện” khi không có, cứ như thấy thiếu thiếu thứ gì đó.

Hạt dổi hợp với tất cả các món từ lợn mán, gà, vịt và cả cá nướng, kết hợp với hàng loạt thực phẩm khác tạo ra nét ẩm thực độc đáo của đồng bào dân tộc Mường. Cả mâm ăn chung mâm cỗ lá, chẩm chéo chung giống như nét văn hóa cộng đồng đoàn kết của người dân địa phương nơi đây.

Rời xa xứ mường, chúng tôi vẫn ám ảnh về những khung hình mùa dổi chín trĩu cành tách vỏ, đỏ au cả một vùng núi đồi. Mùi thơm ngây ngất của ẩm thực nơi đây cứ đọng mãi trong dư vị của những thực khách đã một lần đến xứ mường.

Thế Hoàng