Nguy cơ tuyệt chủng nhân loại do thảm họa môi trường

(SK&MT) - Báo cáo Rủi ro thảm họa toàn cầu 2016 từ Quỹ Thách thức Toàn cầu của Anh đã sử dụng các yếu tố như biến đổi khí hậu, quan hệ chính trị để dự đoán các "sự kiện hủy diệt" giết ít nhất 10% nhân loại và phát hiện con người dễ chết vì thảm họa môi trường hơn 5 lần so với tai nạn xe cộ. Theo đó, biến đổi khí hậu và dịch bệnh toàn cầu bùng phát được xem là 2 nguyên nhân lớn nhất dẫn đến kết thúc của thế giới.

The Stern Review, một báo cáo của chính phủ Anh về biến đổi khí hậu, ước tính hiện nay mỗi năm con người có 0,1% nguy cơ tuyệt chủng. Sang thế kỷ sau, con số này tăng lên 9,5%.

Bên cạnh biến đổi khí hậu, bùng nổ dân số, thay đổi khí hậu, tàn phá rừng là những nguyên nhân khiến nhân loại đối mặt với những loại virus mới nguy hiểm. Dịch bệnh đặt ra hàng loạt thách thức cho cuộc sống con người và chúng ta đều biết bệnh tật có thể lây lan nhanh đến mức nào. Năm 2014, thế giới chứng kiến đợt bùng phát Ebola lớn nhất trong lịch sử.

Virus Zika, Ebola, Hội chứng Hô hấp vùng Trung Đông (MERS), Hội chứng Hô hấp Cấp tính nặng (SARS), virus Nipah, virus Hendra, cúm gia cầm, cúm lợn là những dịch bệnh thu hút sự chú ý của quốc tế những năm gần đây. Trong vài thập kỷ qua, thế giới đã chứng kiến sự đột biến đáng báo động của những bệnh truyền nhiễm mới. Kể từ năm 1980, trung bình cứ mỗi ba năm con người lại đối mặt với tác nhân gây bệnh mới.

Người ta có thể lập luận rằng những dịch bệnh này thực ra không hề mới, chúng đã tồn tại trong xã hội loài người hàng thế kỷ nhưng gần đây mới được biết đến nhờ tiến bộ khoa học. Điều này chỉ đúng với một số trường hợp. Nói cách khác, các mầm bệnh mới đang thực sự gia tăng.

Giải thích cho hiện tượng này, tờ The Huffinton Post đưa ra những lý do sau:

Bùng nổ dân số

Cụm từ "sinh nở như thỏ" có lẽ nên đổi thành "sinh nở như người" bởi không loài vật nào trên thế giới đọ được với con người về tốc độ sinh sản. Dân số càng phát triển, đất có sẵn càng ít lại và càng nhiều người phải sống trong môi trường đô thị đông đúc, điều kiện lý tưởng cho tác nhân bệnh tật xuất hiện và lây lan.

Du lịch phát triển

Sự giao lưu do du lịch phát triển đã làm tăng nguy cơ lây nhiễm và vận chuyển mầm bệnh từ nơi này sang nơi khác.

Biến đổi khí hậu

Hàng loạt bệnh được truyền qua côn trùng bao gồm muỗi, ve và nhện. Chu kỳ sống của một vector gây bệnh phụ thuộc vào yếu tố khí hậu và khí hậu thay đổi giúp một số loài như muỗi phát triển mạnh. Nhiệt độ ấm rút ngắn thời gian ủ bệnh của virus, thúc đẩy quá trình trưởng thành của ấu trùng muỗi cũng như tăng tần suất ăn của muỗi trưởng thành. Từ đó, nhân loại dễ mắc các bệnh mà điển hình là Zika.

Ô nhiễm không khí

Mối đe dọa khác đối với con người liên quan đến biến đổi khí hậu là ô nhiễm không khí, kéo theo đột quỵ cùng bệnh hô hấp. Hiện tượng kháng kháng sinh biến một số căn bệnh từng điều trị được trở thành vô phương cứu chữa. Trên thực tế, nhiều siêu dịch bệnh đã xuất hiện. Các chuyên gia nhận định đến năm 2050, kháng kháng sinh sẽ nguy hiểm hơn cả ung thư.

Nạn phá rừng

Chặt cây khiến đất trữ nước mưa, tạo môi trường thuận lợi cho muỗi. Bệnh Lyme đang có xu hướng gia tăng bởi con người xâm lấn rừng. Virus Nipah là mầm bệnh mới được khám phá, gây quan ngại cho sức khỏe vì có thể nhanh chóng truyền từ động vật (như lợn) sang người rồi dẫn đến tử vong.

Buôn bán động vật hoang dã và sản xuất thức ăn từ động vật

2/3 các bệnh mới đến từ động vật. Khi nhu cầu về thịt, da và những thú vui khác liên quan đến động vật tăng, nguy cơ nhiễm bệnh của chúng ta cũng tăng. Càng vào rừng sâu để đánh bắt động vật, chúng ta càng nhiều khả năng đối mặt với những cá thể mang virus gây bệnh mới. Dù chưa hiểu chính xác con người đã tiếp xúc với Zika như thế nào, giới khoa học xác nhận virus này được phát hiện lần đầu tiên ở khỉ nâu.

Tồi tệ hơn, thú hoang dã bị chuyển từ nơi này sang nơi khác hoặc bị giết rất dã man, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển rồi tấn công con người. Đây chính là lý do khiến SARS bùng phát. Các nhà khoa học tin rằng virus SARS vốn có ở dơi ăn quả. Do quá trình buôn bán, dơi tiếp xúc với mèo ở Quảng Đông (Trung Quốc). SARS từ dơi chuyển qua mèo rồi truyền sang người. Bằng cách tạo ra những động vật ốm yếu, chúng ta tự đặt bản thân vào nguy hiểm.

Động vật chăn nuôi là môi trường lý tưởng cho virus, vi khuẩn và ký sinh trùng.

Mỗi khi một dịch bệnh mới bùng phát, chúng ta lại đi theo mô hình quen thuộc: hoảng sợ, tự hỏi tại sao điều này xảy ra, chạy đua để tạo ra thuốc mới, thở phào nhẹ nhõm khi dịch qua đi rồi tiếp tục những hành vi góp phần tạo nên bệnh tật. Đừng quên rằng thuốc và vaccine chỉ là biện pháp tạm thời. Đặc biệt, vaccine có thể thúc đẩy sự tiến hóa của virus dẫn đến những chủng kháng thuốc.

Trừ khi chúng ta có cái nhìn nghiêm khắc hơn về lối sống của mình, những căn bệnh mới vẫn sẽ tiếp tục xuất hiện. Giống như lời tiến sĩ Dan Baush từ Trường Y tế công học và Y học Nhiệt đới Tulan (Mỹ) nói: "Cứ một virus được biết đến lại có hàng trăm loại chúng ta chưa thể xác định. Ở ngoài không gian tồn tại rất nhiều bệnh tật"./.

Linh Đức