Chuyện về người anh hùng diệt phỉ ở “Xứ Nùng tự trị”

Sau khi thực dân Pháp bị đánh đuổi, huyện Đầm Hà phải hứng chịu sự cướp bóc, tàn sát rất dã man của lũ phỉ. Vốn nặng lòng yêu nước và thù nhà, Lỷ A Coỏng – người dân tộc Dao Thanh Y, xã Thanh Y (nay là xã Quảng Lâm), huyện Đầm Hà, tỉnh Hải Ninh (nay là Quảng Ninh) đứng lên tiễu sạch thổ phỉ.

Nhắc đến người anh hùng diệt phỉ Lỷ A Coỏng thì bất kỳ người dân huyện Đầm Hà ai cũng biết. Nhưng để có được những tư liệu quý báu về huyền thoại này thì không hề đơn giản.

Lần theo những trang sử của tỉnh Quảng Ninh, lịch sử huyện Đầm Hà, lịch sử truyền thống anh hùng huyện Đầm Hà qua các thời kỳ, chúng tôi đã tìm được nơi “chôn rau cắt rốn” của Lỷ A Coỏng.

Anh Lỷ Chủ Huy (cháu của Lỷ A Coỏng, người dao Thanh Y), đang công tác tại Ban Chỉ huy quân sự huyện Đầm Hà đã cung cấp cho chúng tôi những tư liệu hết sức quý báu về huyền thoại tiễu phỉ lừng lẫy một thời.

Ông Lỷ A Coỏng (1923 - 1999), sinh ra trong một gia đình bần nông du canh, du cư gồm 3 anh em. Lớn lên trong cảnh đất nước lầm than, gia đình thì giặc bị đốt khiến người thân ly tan, ông phải chạy sang thôn khác lấy vợ và ở rể. Ông tham gia hoạt động du kích ở các bản vùng cao Nà Pá và Thanh Y. Năm 1955, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong thời gian từ 1955 – 1961, ông là xã đội trưởng lãnh đạo lực lượng dân quân du kích.

Theo nguồn tư liệu của lịch sử huyện Đầm Hà thì trong thời kỳ này, Thực dân Pháp đã lập ra vành đai “Xứ Nùng tự trị” do Thực dân Pháp lập ra bao gồm lãnh địa các xã người Hoa và khu vực thị trấn theo trục đường số 4. Đây là tổ chức chính trị cực kỳ phản động, hiếu chiến và xảo quyệt.

Thành phần bao gồm: bọn địa chủ, phong kiến, những tên tay sai, mật thám, chỉ điểm và thổ phỉ. Nơi đây còn được mệnh danh là Na Va Nùng gồm có Hội đồng thủ hiến, cờ, quốc ca. Thực dân Pháp trang bị đầy đủ vũ khí và biến những tên phản động này thành công cụ đắc lực cho chúng. Ngoài “Xứ Nùng tự trị”, Pháp còn dựng lên “Hành lang phản động” kéo dài từ Tấn Mài (Hải Hà) trùm lên các xã vùng cao, dân tộc, lực lượng tập trung ở các cụm Thanh Y, Nà Pá đến các huyện Bình Liêu, Tiên Yên, Ba Chẽ, Hoành Bồ.

Ngoài ra, chúng còn bố trí lực lượng cơ động luồn lách ở các vùng đồi núi, khe bản để dọa nạt, dụ dỗ, ép buộc quần chúng nhân dân chống phá cách mạng. Khu vực Đồn Cao, Đồn Cỏ thường bị giặc Pháp dùng đại bác bắn phá liên tục nhằm tiêu diệt lực lượng cách mạng.

Hơn nữa, chúng còn kết hợp với bọn phản động rồi cung cấp vũ khí, đạn dược để củng cố thế lực. Thực dân Pháp còn lập ra tổ chức “Thanh niên chống cộng” gồm mật thám, chỉ điểm, tuần binh và tổ dân vệ luồn lách, trà trộn vào trong nhân dân để chỉ điểm, tố giác, lùng bắt những cán bộ, người đi theo cách mạng để thủ tiêu.

Anh Lỷ Chủ Huy (cháu của Lỷ A Coỏng) kể cho chúng tôi nghe về những giai thoại về người anh hùng tiễu phỉ Lỷ A Coỏng.

Càng ngày, bọn thổ phỉ ngày càng quấy phá nhiều. Với tính chất chống cộng điên cuồng, hung hăng và tàn bạo của bản chất thổ phỉ vốn có. Chúng không trừ một thủ đoạn dã man nào, sẵn sàng đốt phá nhà cửa, cướp bóc dân làng, bắt giết cán bộ. Hơn nữa, bọn phỉ phản động còn cấu kết với bọn phản động nước ngoài, bọn gián điệp Mỹ – Tưởng và điên cuồng chống phá cách mạng.

Một toán phỉ người Thanh Y do tên Chíu Sồi Thống cầm đầu nằm trong lực lượng phỉ do tên Voòng Tắc Lỳ chỉ huy đã lén lút chống lại ta ở khu vực xã Thanh Y. Chúng lôi kéo, dụ dỗ một số phần tử xấu để chống phá cách mạng.

Ngay sau ngày bầu cử chính quyền xã, chúng đã giết chết một cán bộ công an và một giáo viên, sau đó, chúng tiếp tục bắt Chủ tịch xã và một Uy viên thư ký Uy ban hành chính xã.

Sau khi tra khảo dã man nhưng không thu thập được thông tin gì, chúng đã giết vị Chủ tịch xa Lỷ Dì Thềnh. Tiếp đó, chúng phục kích bắt 3 dân quân, thu 3 súng. Chúng còn ngông cuồng khi tiến hành chặn các ngả đường vào xã.

Đập tan vành đai “Xứ Nùng tự trị”

Trong tình thế nguy biến đó, Tỉnh Uy và Công an tỉnh Hải Ninh (nay là tỉnh Quảng Ninh), Huyện ủy Đầm Hà đã chỉ đạo lực lượng công an, quân sự huyện cùng lực lượng cán bộ công an và dân quân xã cùng nhân dân địa phương, tiến hành vận động, kiên quyết bao vây, trừng trị những kẻ ngoan cố, chống đối. Lỷ A Coỏng đã phối hợp cùng với các lực lượng cách mạng, lãnh đạo nhân dân tiễu trừ vài chục tên phỉ, đập tan âm mưu bạo loạn, gây rối của các tổ chức chống phá cách mạng.

Tháng 8 năm 1946, Lỷ A Coỏng cùng dân quân xã Thanh Y đã được tập luyện kỹ năng, cách sử dụng một số loại vũ khí, tập phối hợp tác chiến để thực hiện những chiến dịch lớn.

Năm 1956, Lực lượng dân quân du kích xã do ông Lỷ A Coỏng lãnh đạo đã phối hợp với lực lượng dân quân du kích xã Nà Pá, Đại Dực, công an huyện Đầm Hà tiến hành vây bắt biệt kích Mỹ – Tưởng Tú Cẩm.

Năm 1959, dân quân du kích xã đã phối hợp với công an, bộ đội huyện phục kích bắt gọn 7 tên phỉ. Từ đây, ta đã nắm được kế hoạch triển khai và bao vây tóm gọn sào huyệt củ phỉ, 25 tên phỉ đã ra đầu hàng.

Trong 3 năm tiếp theo, lực lượng tiễu phỉ đã mở nhiều đợt vây bắt và truy quét bọn phỉ, đội quân tiễu phỉ do Lỷ A Coỏng lãnh đạo đã tiếp tục tiêu diệt 6 tên, bắt sống 29 tên phỉ và thu được rất nhiều súng, đạn, lựu đạn và mìn, tiếp tục bắt gọn nhiều toán Mỹ –Ngụy và Mỹ – Tưởng.

Cuốn bản thảo “lịch sử truyền thống các anh hùng lịch sử huyện Đầm Hà qua các thời kỳ” ghi rõ: “Chỉ trong một thời gian ngắn đội đã trưởng thành nhanh chóng cả về số lượng và chất lượng chiến thuật. Đội quân đã tiến hành tổ chức nhiều cuộc tiễu phỉ trừ gian ngăn chặn nhiều đợt đột nhập gây rối của bọn phỉ và bọn phản động trên địa bàn xã. Đội dân quân xã đã phối hợp với lực lượng vũ trang huyện, với nhân dân các dân tộc trong xã tổ chức nhiều đợt truy quét tới các hang ổ, sào huyệt của bọn phỉ và bè lũ tay sai của chúng và giành được nhiều chiến công, nhiều tay sai có nợ máu với nhân dân, một số tên chỉ điểm, mật thám của thực dân cài lại bị vạch trần và đưa ra xét xử công khai, góp phần đảm bảo an ninh chính trị, bảo vệ chính quyền, tính mạng, tài sản của nhà nước và nhân dân”.

Chị Nguyễn Thị Hoa, Trưởng ban Tuyên giáo huyện Đầm Hà, Quảng Ninh cho rằng, trong rất nhiều những nguồn tài liệu lịch sử của Đảng bộ Đầm Hà còn ghi lại thì những cuộc tiễu trừ phỉ của đồng chí Lỷ A Coỏng đã góp phần đập tan vành đai “Xứ Nùng tự trị”.

Hoàng Thế Tào