Phục hồi sự sống cho các con sông ô nhiễm

Với hơn 41.900 km mạng lưới sông ngòi và khoảng 2.360 con sông có chiều dài trên 10km, việc bảo vệ và khai thác các dòng sông một cách hợp lý là vô cùng quan trọng.

Ngày 23/6/2022, Bộ Chính trị đã thông qua Kết luận số 36-KL/TW về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước trong thập kỷ tới với tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó, việc cải tạo, phục hồi các dòng sông suy thoái cạn kiệt, ô nhiễm được đặc biệt chú trọng. Vấn đề này đã được ông Hoàng Văn Thắng - nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam nhấn mạnh, và cho biết rằng chính quyền và người dân đô thị đều ủng hộ chủ trương này bởi các dòng sông hiện đang bị ô nhiễm nghiêm trọng.

Với mục tiêu đưa ra giải pháp "hồi sinh" các dòng sông ô nhiễm, Quy hoạch tài nguyên nước thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã đặt ra nhiệm vụ cải tạo các sông trong nội đô. Điều này được coi là cần thiết và khẩn trương để ngăn chặn tình trạng các dòng sông suy thoái cạn kiệt, ô nhiễm trầm trọng, làm ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khỏe của người dân, cũng như đảm bảo an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước trong tương lai.

Với tầm nhìn đến năm 2050, việc cải tạo, phục hồi các dòng sông suy thoái cạn kiệt, ô nhiễm là một trong những ưu tiên hàng đầu của chính phủ Việt Nam. Chính quyền và người dân đô thị đều có nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc bảo vệ nguồn nước và môi trường sống cho thế hệ tương lai.

Việt Nam sở hữu một mạng lưới sông ngòi vô cùng phong phú với tổng chiều dài vượt qua 41.900 km, bao gồm khoảng 2.360 con sông có chiều dài trên 10km. Nước sông được chia thành hai mùa nước rõ rệt: mùa lũ và mùa cạn, trong đó mùa lũ mang lại lượng nước dồi dào và chảy mạnh mẽ.

Tuy nhiên, do thiếu kiểm soát và quản lý, nhiều dòng sông đã bị ô nhiễm và trở thành sông "chết" do dòng chảy bị chặn lại. Báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết lượng xử lý nước thải ở nước ta còn khá thấp, chỉ chiếm tỷ lệ 12,5% đối với nước thải đô thị. Nước thải công nghiệp và nông nghiệp cũng chưa được xử lý đúng yêu cầu. Hiện nay, tới gần 2.000 con sông đang đối mặt với vấn đề ô nhiễm. Kiến trúc sư Trần Huy Ánh của Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng, "Đồng bằng sông Hồng đang sinh sống gần 30 triệu người với số lượng người dùng nước lớn và nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên, con người và nền kinh tế đang chiếm đi không gian của dòng sông, gây cản trở cho sự chảy của nước".

Hoạt động khai thác cát trái phép làm sâu lòng sông và làm giảm mực nước, đặc biệt là sông Hồng mỗi năm giảm trung bình 15cm trong 20 năm qua. Việc này dẫn đến sự cạn kiệt của sông mẹ và các sông con ngưng chảy. Sông Nhuệ là một ví dụ. Ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, sạt lở nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và nạn khai thác cát bừa bãi đã xảy ra trên sông Tiền và sông Hậu. Triều cường đưa mặn vào sâu nội đồng và nhiều nhà máy xây dựng ngay bên bờ sông, xả thải gây ô nhiễm cho dòng sông. Hà Bá là ví dụ về những hậu quả của việc này.

Vai trò của chính quyền tại đây là rất quan trọng. Không thể bỏ qua việc các cán bộ xã, huyện biết rõ về hoạt động khai thác cát trái phép và sự ô nhiễm nghiêm trọng do các nhà máy, cơ sở sản xuất gây ra trên sông. Tuy nhiên, một số cán bộ đã làm ngơ hoặc tham gia vào việc trục lợi riêng. Vì vậy, để bảo vệ "những dòng sông đều chảy", trách nhiệm của các cán bộ địa phương phải được giải quyết đầu tiên khi sự xâm phạm và tàn phá dòng sông xảy ra.

Năm nay, Chủ đề Ngày Nước thế giới là "Thúc đẩy sự thay đổi". Dù 3/4 diện tích bề mặt Trái đất được bao phủ bởi nước, hơn 2 tỷ người trên thế giới vẫn đang phải đối mặt với thiếu hụt nước sạch, gây tổn thương nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Theo WHO, mỗi năm có 1,4 triệu người tử vong và 74 triệu người bị rút ngắn tuổi thọ do các bệnh liên quan đến nước bẩn và điều kiện vệ sinh kém.

Đáng lo ngại hơn, Tổ chức OECD dự báo nhu cầu tiêu dùng nước toàn cầu sẽ tăng 55% vào năm 2050, và ước tính rằng đến năm đó, sẽ có khoảng 5 tỷ người phải vật lộn để có đủ nước đáp ứng nhu cầu. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã lên tiếng cảnh báo về tình trạng ô nhiễm và cạn kiệt nước quý giá, và kêu gọi các biện pháp cần thiết để bảo vệ nguồn nước là huyết mạch của thế giới.

Kỳ Trân – Thế Anh