Báo chí với vai trò kiến tạo hệ sinh thái khoa học – công nghệ

Hội thảo với chủ để: “Sự đóng góp của báo chí trong tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KH&CN vững mạnh” vừa được Liên hiệp các Hội KHKT Việt Nam (LHH) tổ chức sáng 18/9/2025 chính là để trao đổi về các vấn đề liên quan. PGS.TS Phạm Ngọc Linh – Phó Chủ tịch thường trực LHH và PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang – Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền chủ trì Hội thảo. Hội thảo có sự tham gia của đại diện các cơ quan báo chí thuộc LHH, các nhà khoa học và nhà quản lý thuộc lĩnh vực KH&CN.

PGS.TS Phạm Ngọc Linh - Phó chủ tịch thường trực LHH khai mạc Hội thảo

7 báo cáo tham luận tại Hội thảo (TS Lê Nghiêm – Hội Truyền thông số VN, PGS.TS Phạm Bích San – Tạp chí Kinh tế nghe nhìn VN, TS Đặng Vũ Cảnh Linh – Viện đào tạo bồi dưỡng cán bộ và NCKH của MTTQVN, TS Nguyễn Văn Cảm – Hội KHKT Thú y, TS Phạm Mỵ - TBT Tạp chí Sức khỏe và Môi trường, Nhà báo Lưu Quang Định – TC Một thế giới, ThS Nguyễn Hữu Giới – Hội Thư viện VN) cũng như các ý kiến trao đổi của các đại biểu tham dự đều nhấn mạnh vai trò quan trọng của Báo chí nói chung và báo chí LHH nói riêng trong việc tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức, nhà khoa học, góp phần kiến tạo và phát huy nguồn tài nguyên trí tuệ hùng mạnh để đẩy mạnh phát triển KH-CN, đổi mới sáng tạo như Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị mới đây vừa nhấn mạnh. Đó là: Kiến tạo diễn đàn trao đổi học thuật chuyên nghiệp; Xây dựng mạng lưới kết nối tri thức trong nước và quốc tế; Tư vấn, phản biện và giám sát chính sách KHCN nói riêng và xã hội nói chung; Định hướng và dẫn dắt xu hướng phát triển KHCN; Là cầu nối giữa các nhà khoa học với nhà quản lý và với thực tế ứng dụng KHCN trong đời sống; Tôn vinh các nhà khoa học trong sáng tạo, đổi mới, nghiên cứu khoa học và ứng dụng vào thực tiễn đời sống; Phản biện, đấu tranh với những biểu hiện lệch lạc, sai trái và vi phạm đạo đức, pháp luật trong giới KHCN…Thực hiện các vai trò này, hệ thống báo chí LHH đã đóng góp rất có ý nghĩa vào việc hoàn thành chức năng của LHH.

PGS.TS Phạm Ngọc Linh và PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang chủ trì Hội thảo

Để thực hiện tốt chức năng của mình, bản thân các nhà báo dù không phải là chuyên gia KHCN nhưng với sự kết nối với các nhà khoa học và các cơ quan quản lý, hoạch định chính sách KHCN, được ví như việc “đứng trên vai người khổng lồ”, thì báo chí đã có nhiều cơ hội để làm tốt vai trò của mình. Ngược lại, có được diễn đàn báo chí, các nhà khoa học cũng có “đất” để trao đổi và công bố học thuật, lan tỏa giá trị của tri thức KHCN.

ThS Nguyễn Hữu Giới - Chủ tịch Hội Thư viện VN

Tuy nhiên, các đại biểu tham luận cũng đưa ra những thách thức không hề nhỏ đang cản trở quá trình thực thi vai trò của báo chí trong việc kiến tạo hệ sinh thái KH-CN như đã nói ở trên. Mặc dù các văn bản pháp quy của Nhà nước đều đã khẳng định quyền của các cơ quan báo chí trong việc thực hiện vai trò chức năng của mình, tuy nhiên, và đặc biệt, là đối với vai trò phản biện, giám sát việc thực thi chính sách thì các nhà báo KHCN. Trước hết vẫn là vấn đề kinh tế báo chí. Thách thức “đầu tiên” này khiến cho các cơ quan báo chí gặp nhiều khó khăn trong việc tập hợp và xây dựng đội ngũ nhà báo vừa có nghiệp vụ vừa am hiểu KHCN, khó thu hút các chuyên gia KH-CN (NB Lưu Quang Định). Lương Tổng biên tập chỉ 6 triệu mà vẫn phải bỏ ra để lo các chi tiêu chung khác của tòa soạn (Ông Nguyễn Ngọc Sơn – TC Chăn nuôi), nhuận bút cho các bài báo quá thấp và bao năm không cải thiện thậm chí còn thụt lùi (ThS Nguyễn Hữu Giới, PGS.TS Trường Giang); tiếp cận và phản biện chính sách rất khó dù luật pháp đã quy định đầy đủ (TS Lê Nghiêm, TS Phạm Bích San); Giảm tối đa nhân sự và tăng cường “xin” tài trợ vẫn chỉ đủ duy trì tạp chí, nhất là trong quá trình sáp nhập (TS Nguyễn Văn Cảm); sự thích nghi với môi trường truyền thông mới nhiều áp lực khi các mạng xã hội phát triển như vũ bão (TS Đặng Vũ Cảnh Linh…).

TS Nguyễn Ngọc Sơn - TBT tạp chí Chăn nuôi

Vượt qua những thách thức đó, mỗi cơ quan báo chí có cách làm riêng của mình, để tăng cường năng lực tài chính và hợp tác đa nguồn, nâng cao chất lượng khoa học và quốc tế hóa, đẩy mạnh chuyển đổi số và truyền thông khoa học, phát triển chương trình cố vấn và chuyên gia trẻ…

Các đại biểu tham luận cũng đề xuất một số kiến nghị để báo chí có thể phát huy vai trò của mình trong việc tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KHCN theo chức năng chung của LHH: LHH là cầu nối tốt hơn giữa báo chí LHH và các nhà khoa học, định kỳ thông báo và phổ biến những kết quả, công trình khoa học của đội ngũ trí thức khoa học – công nghệ của LHH; Hỗ trợ cho các tạp chí tham gia vào những dự án truyền thông của các chương trình, đề tài cấp Nhà nước, cấp Bộ, ngành (TS.NB Phạm Mỵ); Huy động các cơ quan báo chí của LHH cùng vào cuộc, không hoạt động đơn tuyến (ThS Nguyễn Hữu Giới); Tập trung vào các chủ đề chiến lược và thời sự, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng báo chí KHCN của LHH theo chuẩn quốc tế (TS Đặng Vũ Cảnh Linh)…

PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang: "Báo chí KHCN kết tinh, kết nối và tôn vinh trí thức"

Đại diện cho Ban Phổ biến kiến thức và Truyền thông của LHH, ThS Lê Thanh Tùng khẳng định: Ban PBKT và TT là nơi tập hợp đội ngũ báo chí xuất bản của LHH. Đây là kênh cực kỳ quan trọng để tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KHCN, với khoảng 1/3 trí thức cả nước. Chúng tôi luôn tạo điều kiện để các tạp chí có thể làm tốt vai trò của mình. Vừa chạy vừa xếp hàng có thể trục trặc một chút, nhưng hiện nay chúng ta vẫn đang làm tốt, và sẽ cố gắng để các đơn vị tiếp tục phát huy vai trò của báo chí trong việc tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KHCN.

Đánh giá về Hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang một lần nữa khẳng định vai trò của báo chí nói chung và báo chí LHH nói riêng trong việc tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức KHCN vững mạnh, xứng đáng là nơi kết tinh, kết nối và tôn vinh tri thức, tạo nên một hạ tầng mềm để kiến tạo hệ sinh thái KHCN. Hi vọng Hội thảo sẽ là cơ sở để kiến nghị những chính sách hỗ trợ cho công việc quan trọng này, như NQ 57 của Bộ Chính trị đã khẳng định.

Tổng kết Hội thảo, đại diện cho LHH, PGS.TS.Phó Chủ tịch thường trực LHH Phạm Ngọc Linh phát biểu: Hội thảo đã thống nhất đây là một chủ đề quan trọng, cần thiết, có ý nghĩa với sự phát triển hệ thống báo chí LHH nói riêng và Báo chí KHCN nói chung. Trong quá trình phát triển của mình, hệ thống báo chí của LHH đã thể hiện vai trò quan trọng của mình: -Song hành thực hiện sứ mệnh và chức năng nhiệm vụ của LHH: tập hợp và xây dựng đội ngũ trí thức, giám sát và phản biện chính sách, truyền thông, công bố công trình nghiên cứu, tôn vinh trí thức KHCN.

- Làm tốt công tác tư tưởng của đội ngũ trí thức, cùng nhau tham gia vào công việc phản bác các quan điểm sai trái lệch lạc.

- Làm giàu tri thức KHCN của chính mình trong quá trình hoạt động nghiệp vụ.

Mặc dù vậy, chúng ta còn cần phải thay đổi nhiều hơn, cả về tổ chức bộ máy, nhân sự và cả đầu tư về nội dung và hình thức hoạt động để phù hợp với tình hình mới, đặc biệt là vấn đề kinh tế báo chí. Hội thảo cũng đã đề xuất một số giải pháp căn cơ.

Báo chí LHH luôn ủng hộ đường lối chính sách của Đảng và NN về phát triển KHCN, đồng hành với đội ngũ trí thức KHCN trong quá trình này. Chuyên gia KHCN, cũng như các Mạnh thường quân đều được coi là những “người khổng lồ” mà báo chí có thể dựa vào, hợp tác trong việc thực hiện vai trò của mình.

Hãy nhìn về phía trước để thay đổi. Về phía LHH, sẽ nỗ lực để báo chí có môi trường hoạt động tốt. Mặt khác, mỗi cơ quan báo chí cũng cần tăng cường đầu tư chuyên sâu vào lĩnh vực KHCN mà mình phụ trách, cũng như đáp ứng nhu cầu đa dạng của bạn đọc.