Tái chế rác thải nhựa phải đi đôi với việc tim ra các loại nhựa có thể phân hủy được

Trong số 6,3 tỷ tấn nhựa chúng ta vứt đi kể từ khi chúng ta bắt đầu sản xuất nhựa hàng loạt vào những năm 1950, chỉ có 600 triệu tấn đã được tái chế - còn 4,9 tỷ tấn đã được đưa tới đến bãi rác hoặc vứt vào môi trường tự nhiên.

Nhận thức về tác động tai hại của nhựa đối với môi trường đã bùng nổ trong những năm gần đây, các lựa chọn thay thế thân thiện với môi trường hiện đang ngày càng có sức hút.

Khi các lệnh cấm sử dụng nhựa một lần được đưa ra trên khắp thế giới - vào năm tới tại Anh và đến năm 2021 tại Canada - các vật liệu mới sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Nhưng liệu có phải tất cả vật liệu này đều được các nhà sản xuất mong muốn?

Nhựa phân hủy sinh học là một trong những vật liệu đang trở thành một sự thay thế phổ biến khi người tiêu dùng đang đòi hỏi các lựa chọn xanh. Thay vì vẫn tồn tại trong hàng trăm năm - phẩm chất mà nhờ đó chúng ta đề cao nhựa khi chúng ta bắt đầu sử dụng nó, nhựa phân hủy sinh học có thể bị vi khuẩn phân hủy, bị gặm nhấm và bị biến thành sinh khối, nước và carbon dioxide (hoặc methane chứ không phải CO2 trong trường hợp không có oxy).

Một bộ phận rác thải nhựa có thể làm phân bón, có nghĩa chúng không chỉ bị vi khuẩn phân hủy mà chúng còn có thể được chuyển thành phân bón - giống như thức ăn và chất thải hữu cơ khác.

Hầu hết các loại nhựa phân hủy sinh học và có thể làm phân bón là nhựa sinh học làm từ thực vật chứ không phải nhiên liệu hóa thạch, và tùy thuộc vào công dụng bạn cần, có rất nhiều lựa chọn.

Izabela Radecka, giáo sư công nghệ sinh học tại Đại học Wolverhampton, và các đồng nghiệp của bà đang chế tạo một loại nhựa sinh học gọi là polyhydroxyalkanoates (PHAs). Hay đúng hơn, họ đang dùng vi khuẩn để sản xuất loại nhựa này. Bà bắt đầu bằng cách cho dầu ăn thải vào vi khuẩn để tạo ra PHA, nhưng trong những năm gần đây bà đã nghiên cứu làm thế nào nhựa thải như polystyrene có thể chuyển thành các loại nhựa mới, có thể phân hủy sinh học.

Hiện tại, PHA chiếm khoảng 5% nhựa phân hủy sinh học trên toàn thế giới. Khoảng một nửa số nhựa phân hủy sinh học là hỗn hợp tinh bột. Axit polylactic (PLA), thường được sử dụng trong cốc và nắp cà phê có thể phân hủy, chiếm một phần tư.

Tuy nhiên, trong khi hầu hết các loại nhựa sinh học này cần đến các máy phân huỷ công nghiệp để làm tan rã sau khi sử dụng, nhưng còn lâu nữa mới đảm bảo được là chúng sẽ được làm tan rã.

Để kiểm tra các loại túi nhựa khác nhau sẽ có kết quả như thế nào trong các môi trường khác nhau, Imogen Napper thuộc Đại học Plymouth đã thu thập các túi đựng với nhiều mức độ phân hủy sinh học được tuyên bố khác nhau và để chúng vào ba môi trường tự nhiên khác nhau trong khoảng thời gian ba năm: chôn trong đất, bỏ trong biển, và treo lên ngoài trời. Trong thí nghiệm của Napper, chiếc túi có nhãn 'có thể phân hủy' (trên đó ghi rằng nó tuân thủ tiêu chuẩn EN 13432) đã biến mất hoàn toàn trong vòng ba tháng sau khi bị bỏ trong nước biển. Còn trong đất, nó vẫn còn nguyên vẹn sau hai năm, nhưng tan rã khi các nhà nghiên cứu bỏ đồ vào trong.

Những loại túi còn lại - bao gồm một cái có nhãn 'phân hủy sinh học' - vẫn còn tồn tại trong cả đất lẫn nước biển sau ba năm, và thậm chí có thể đựng hàng hóa mua sắm.

Sau chín tháng ở ngoài trời, tất cả các túi đều phân rã hoặc bắt đầu rã ra, chủ yếu là phân hủy thành hạt nhựa siêu nhỏ. Đó là vì ánh sáng mặt trời làm phân hủy nhựa thông qua một quá trình gọi là oxy hóa quang học mà trong đó nhựa bị phong hóa và dễ vỡ, cuối cùng bị phân mảnh thay vì rã thành các thành phần hữu cơ của nó. "Điều đó không thực sự có nghĩa là nó phân hủy thành các cấu trúc tự nhiên tương tự như của carbon và hydro, mà nó chỉ có nghĩa là chúng trở thành những mảnh nhỏ hơn", Napper giải thích.

Một công ty điều tra làm thế nào các sản phẩm của chính họ bị phân hủy trong môi trường biển là Novamont, nhà sản xuất Mater Bi - một loại nhựa làm từ tinh bột được sử dụng trong các túi có thể phân hủy được.

Một báo cáo được thực hiện với sự phối hợp của Hydra, viện nghiên cứu biển của Đức và Đại học Siena (Ý), nói rằng sản phẩm này phân hủy hoàn toàn trong nước biển trong khung thời gian từ bốn tháng đến một năm, không để lại dư lượng độc hại.

Nhưng Francesco Delgi Inoccenti, người trông coi hệ sinh thái các sản phẩm của Novamont, cho biết công ty không có kế hoạch quảng cáo những đặc điểm này khi bán nhựa, vì họ không muốn khuyến khích xả rác.

Khu vực mà nhựa phân hủy có tác động tiềm năng lớn nhất là ngành thực phẩm. Từ cốc cà phê đến giấy gói sandwich cho đến hộp đựng đem đi, đựng thực phẩm trong nhựa có thể phân hủy có nghĩa là - trong một thế giới lý tưởng, ít nhất - nhựa và bất kỳ thực phẩm thừa nào vẫn còn lại trong đó có thể cùng phân hủy. Đó là thắng lợi ba lần: giảm lượng nhựa tập kết ở bãi rác, giúp cho việc tái chế không bị ô nhiễm thực phẩm, đồng thời đảm bảo thực phẩm dư thừa được đưa trở lại đất chứ không bị thối rữa trong bãi rác nơi chúng thải ra khí mê-tan.

David Newman, giám đốc điều hành của Hiệp hội các ngành công nghiệp sinh học và phân hủy sinh học (BBIA) của Anh, nói rằng lý tưởng nhất là ông muốn nhìn thấy mọi thứ từ túi trà đến miếng dán trái cây cho đến túi gia vị theo luật là phải phân hủy được, nhờ đó sẽ có nhiều hơn nữa thức ăn thừa của chúng ta và nhựa đi chung với chúng sẽ được xử lý cùng một lúc.

Bằng cách giảm lượng nhựa truyền thống vốn làm độc thực phẩm dư thừa, ít nhất chúng ta có thể đảm bảo rằng một phần thực phẩm dư thừa đó cuối cùng được sử dụng làm phân trộn, thay vì kết thúc tại bãi rác hoặc lò thiêu.

Các nông dân truyền thống đã dùng tấm phủ bằng polyethylene trên các loại cây trồng để ngăn cỏ dại mọc và tiết kiệm nước tưới, với khoảng một nửa số nhựa này kết thúc tại bãi rác sau khi được sử dụng.

Nhưng kể từ năm 2018, tiêu chuẩn phân hủy sinh học mới của châu Âu đối với các loại mùn này có nghĩa là nông dân có thể mua nhựa mà họ có thể chôn lại vào trong cánh đồng một cách an toàn và biết rằng nó sẽ bị phân hủy mà không gây hại cho đất.

Công nghiệp cũng bắt đầu sử dụng chất bôi trơn sinh học được sử dụng để giữ cho máy móc hoạt động trơn tru hơn là sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Newman nói rằng thông điệp không nên là "Chúng ta sẽ ngăn chặn ô nhiễm nhựa bằng cách sử dụng nhựa phân hủy", mà nên là "Chúng ta sẽ giúp cải thiện chất lượng đất theo hướng bền vững trong dài hạn bằng cách sử dụng nhựa phân hủy", ông nói. Ông đề xuất một hệ thống ghi nhãn rõ ràng hơn, tương tự việc trình bày cách tái chế trên bao bì thực phẩm, đang được thực hiện.

Linh Đức