Những nội dung quan trọng trong Báo cáo về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc
Sử dụng năng lượng sạch là một trong những cách làm giảm thiểu biến đổi khí hậu. Việt Nam là một trong những nước cam kết làm giảm thiểu biến đổi khí hậu bằng cách sử dụng phổ biến năng lượng tái tạo, năng lượng sạch – sử dụng điện năng lượng mặt trời năng lượng gió.
Theo đó, Biến đổi khí hậu 2022: Giảm thiểu biến đổi khí hậu, được công bố hôm đầu tháng 4, nếu chúng ta không có những hành động khẩn cấp, nhân loại sẽ không thể hạn chế được sự nóng lên ở mức 1,5oC của trái đất, ngưỡng cho một tương lai nhiều hơn hỏa hoạn, hạn hán, bão lũ, và hơn thế nữa. Tuy nhiên, ở mức tăng hiện nay, lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính có khả năng tạo ra sự nóng lên gấp đôi, khoảng 3,2 ° C vào năm 2100. Báo cáo nên ra, để hạn chế sự nóng lên ở mức có thể kiểm soát được, thế giới chỉ còn vài năm nữa là ngừng sử dụng hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch.
Jim Skea, đồng chủ tịch của nhóm công tác của IPCC đã thực hiện báo cáo cho biết: “Có thể là ngay bây giờ hoặc không bao giờ, nếu chúng ta muốn hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 ° C. Nếu như không có các biện pháp giảm phát thải ngay lập tức và sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực thì sẽ không thể thực hiện được”.
Khí nhà kính trong bầu khí quyển của Trái đất đang ở mức cao nhất trong lịch sử loài người. Lượng phát thải của các loại khí này đã giảm mạnh vào năm 2020 do hậu quả của việc toàn cầu tập trung ngăn chặn đại dịch COVID-19, nhưng vào năm 2021, chúng đã bằng hoặc thậm chí vượt qua kỷ lục vào năm 2019, khi chúng cao hơn khoảng 12% so với năm 2010 và cao hơn 54% so với năm 1990, khi lần đầu tiên Báo cáo IPCC đã được đăng tải.
Tuy nhiên, Skea lưu ý rằng “ngày càng có nhiều bằng chứng về hành động về khí hậu”. Tốc độ gia tăng phát thải khí nhà kính từ năm 2010 đến năm 2019 chậm hơn so với thập kỷ trước với các công nghệ và chính sách hiện đã tồn tại có thể giúp giảm đáng kể lượng khí thải, nếu các quốc gia quyết tâm thực hiện chúng. “Chúng ta đang ở ngã ba đường,” Chủ tịch IPCC Hoesung Lee nói thêm tại cuộc họp. Các quyết định mà chúng tôi đưa ra bây giờ có thể đảm bảo một tương lai có thể sống được. Chúng tôi có các kế hoạch thực tế cần thiết để hạn chế sự nóng lên". Một số điểm chính rút ra từ báo cáo bao gồm:
Cuộc cách mạng năng lượng sạch đang trở phổ biến hơn
Để có hy vọng đạt được hạn chế sự nóng lên ở mức 1,5°C, việc sử dụng than phải được cắt giảm 95% trên toàn thế giới, trong khi tiêu thụ dầu và khí đốt phải giảm lần lượt 60% và 45% vào năm 2050. Những tín hiệu tốt đáng mừng, đối với nhiều người ở nhiều nơi, lắp đặt năng lượng sạch mới rẻ hơn sử dụng, vận hành năng lượng hóa thạch hiện có.
Từ năm 2010 đến năm 2019, chi phí của cả pin năng lượng mặt trời và pin lithium-ion đều giảm trung bình 85%, trong khi chi phí của năng lượng gió giảm 55%. Sự sụt giảm như vậy đã cho phép triển khai rộng rãi hơn những công nghệ đó: Ví dụ, việc sử dụng xe điện đã tăng gấp 100 lần trong cùng một thập kỷ và năng lượng mặt trời hiện đang phổ biến hơn 10 lần trên toàn thế giới, mặc dù những con số này rất khác nhau giữa các quốc gia và vùng này sang vùng khác.
Theo Tiến sĩ Genevieve Guenther, là một tác giả, nhà hoạt động khí hậu người gốc New York (Mỹ). Là chuyên gia về truyền thông khí hậu và thông tin về nhiên liệu hóa thạch, cô là giám đốc sáng lập của Tạp chí End Climate Silence cho biết: “Chúng tôi có, ít nhất là trong giai đoạn nghiên cứu, phát triển và công bố, tất cả các công nghệ chúng tôi cần để khử cacbon cho nền kinh tế của mình và những công nghệ mà chúng tôi vẫn cần sử dụng có thể được phát triển nhanh chóng với các chính sách phù hợp. Bà cho hay: “Như chúng ta đã thấy trong chiến tranh thế giới thứ Hai, khi mới bắt đầu nổ ra, một số người trong chúng ta sử dụng ngựa và xe lôi và cuối cùng chúng ta phân tách nguyên tử, có thể nói, con người có thể đạt được những điều kỳ diệu khi chúng ta đặt hết tâm trí vào nó.”
Những quan hệ chính trị và lợi ích quốc gia là những trở ngại chính trong báo cáo IPCC
Nhiều quốc gia đã thực hiện các chính sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, giảm tỷ lệ nạn phá rừng hoặc đẩy nhanh việc triển khai công nghệ năng lượng sạch thân thiện với môi trường. Một số nước khác đã cam kết cắt giảm lượng khí thải theo Thỏa thuận Paris. Tuy nhiên, mục tiêu của nhiều quốc gia không đủ tham vọng, không đạt được kết quả như mong muốn, trong khi các quốc gia khác đã hứa giảm đáng kể lượng khí thải nhưng không có dấu hiệu hành động để thực hiện các yều cầu cần thiết đó.
“Một số nhà lãnh đạo chính phủ và doanh nghiệp đang nói một đằng nhưng lại làm một nẻo, nói một cách đơn giản, họ đang nói dối. Và kết quả sẽ rất thảm khốc”. Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cho biết trước thông cáo của báo cáo.
Báo cáo của IPCC lập luận rằng, chỉ tính riêng về công nghệ và chi phí, việc giảm thiểu khí thải để hạn chế sự nóng lên ở mức 1,5 ° C là cónkhả thi. Những trở ngại là “các mối quan hệ chính trị và quyền lực cũng như các lợi ích quốc gia về tài nguyên ngăn cản các chính sách khí hậu, bao gồm cả việc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch.
Alexander Barron, trợ lý giáo sư về chính sách và khoa học môi trường tại Đại học Smith ở Massachusetts (Hoa Kỳ) cho biết: “Đây là lần đầu tiên tôi thấy thông tin sai lệch nổi bật đến mức này trong một báo cáo của IPCC. Là một nhà khoa học làm việc về chính sách khí hậu, tôi đã thấy những người được gọi là chuyên gia có thông điệp được khuếch đại bởi các tổ chức tư vấn được tài trợ bằng nhiên liệu hóa thạch. Tôi đã thấy các “diễn viên” được thuê để xuất hiện tại các cuộc họp cộng đồng. Đối với tôi, thật khó để phóng đại mức độ mà có sự phản đối tích cực trong việc di chuyển theo những hướng tích cực mà chúng ta cần”.
Ngoài ra, báo cáo lưu ý rằng những nguồn tài trợ cho năng lượng tái tạo rất hạn chế so với những gì cần thiết và trên thực tế, tiếp tục mờ nhạt so với các khoản viện trợ dành cho nhiên liệu hóa thạch. Nó kết luận rằng chỉ cần chấm dứt các khoản viện trợ như vậy có thể giảm 10% lượng phát thải khí nhà kính vào năm 2030.
Việc cắt giảm sâu và nhanh chóng lượng khí thải mêtan là rất quan trọng
Mặc dù tồn tại ngắn hơn và ít có trong khí quyển hơn so với carbon dioxide, nhưng mêtan là một loại khí gây hiệu ứng nhà kính nhiều hơn nó được dự báo sẽ chiếm 60% lượng khí thải nhà kính không phải CO2 vào giữa thế kỷ này. Tuy nhiên, vì nó ít bền hơn trong khí quyển, việc cắt giảm sâu lượng khí thải của nó có thể làm giảm nhanh chóng tác động của nó đối với sự ấm lên của trái đất.
Một trong những cách hiệu quả nhất để làm như vậy là nhắm vào lượng khí thải thoát hơi bay đi - mêtan thoát vào khí quyển trong quá trình khai thác và vận chuyển khí tự nhiên, hoặc từ các giếng dầu khí bị bỏ hoang hoặc chưa khai thác từ lâu. IPCC tính toán rằng lượng khí thải đào thải bay hơi chiếm khoảng 32% lượng khí mêtan thải vào khí quyển trên toàn cầu và 6% tổng lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính.
Kế hoạch loại bỏ lượng lớn CO2 sẽ là một nội dung quan trọng
Với tiến độ chậm chạp trong việc giảm lượng khí nhà kính vào bầu khí quyển, báo cáo lập luận rằng việc loại bỏ một số khí đã tồn tại ở đó là rất quan trọng trong thời gian ngắn. Một số ước tính cho rằng 10 gigatons (đơn vị đo lường năng lượng = 4.27 * 1021 Gram-lực-mét)CO2, nhiều hơn tổng sản lượng của Hoa Kỳ mỗi năm, sẽ cần được loại bỏ khỏi bầu khí quyển hàng năm vào giữa thế kỷ này. Tuy nhiên, một số phương pháp để thực hiện điều này có thể có những nhược điểm tiềm ẩn hơn những phương pháp khác.
Barron cho biết: “Chúng tôi đã mất quá nhiều thời gian để thực hiện những hành động cần thiết, không có gì đáng ngạc nhiên khi một số mô hình này có vai trò loại bỏ carbon dioxide, đặc biệt nếu chúng tôi muốn giữ nhiệt độ tăng dưới 1,5°C, ông nói thêm: Việc không thải carbon dioxide ngay từ đầu luôn dễ dàng hơn. Nhưng có rất nhiều điều trong nội dung báo cáo như: trồng rừng, cải thiện quản lý rừng, thực hành canh tác tốt hơn, bảo vệ hệ sinh thái ven biển, thu giữ carbon dioxide một cách tự nhiên và cũng tốt cho đa dạng sinh học và sinh kế của người dân địa phương mà chúng tôi có thể muốn làm. Dù sao điều chúng tôi gặp rắc rối nhất là mọi người muốn có một công nghệ kỳ diệu để giải quyết vấn đề đó hiệu quả".
Về điểm này, báo cáo lưu ý rằng một số nỗ lực loại bỏ carbon, chẳng hạn như trồng rừng (trồng rừng ở những nơi trước đây không có), và chuyển đổi đất sang trồng nhiên liệu sinh học, có thể có tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học và sinh kế của người dân địa phương, trong khi dùng phân bón hóa học) - trồng trọt các lớp trên của đại dương với các chất dinh dưỡng để thúc đẩy sự phát triển của sinh vật có thể gây ra những thay đổi hệ sinh thái và axit hóa ở các vùng nước sâu hơn.
Báo cáo của IPCC kết luận rằng, để có 2/3 cơ hội giữ cho nhiệt độ toàn cầu tăng dưới 2ºC, các mô hình dự đoán rằng từ nay đến năm 2100, chúng ta sẽ cần bơm vào đâu đó từ 170 tỷ đến 900 tỷ tấn carbon dioxide ra khỏi khí quyển, bằng cách sử dụng một hoặc cả hai công nghệ.
Công nghệ đầu tiên có tên viết tắt là BECCS, các xí nghiệp, cơ sở sản xuất được đốt trong các nhà máy điện và CO2 tạo thành được thu giữ tại ống khói và chôn dưới lòng đất từ đó dẫn đến việc dần loại bỏ hoàn toàn CO2 khỏi khí quyển. Công nghệ thứ hai được gọi là DAC sử dụng máy hút CO2 ra khỏi không khí theo nghĩa đen bằng phản ứng hóa học.
Cả hai công nghệ đều có những hạn chế nhất định, các nhà phê bình nói rằng: Trồng đủ cây cho BECCS sẽ chuyển những vùng đất nông nghiệp khổng lồ thành cánh đồng sinh học. Và DAC thì lại cực kỳ đắt chi phí cao hơn.
Những nội dung mang tính cấp bách nhưng không thể không thực hiện
John Kerry, đặc phái viên của Tổng thống Hoa Kỳ về khí hậu, gọi báo cáo là “thời khắc quyết định đối với hành tinh của chúng ta” ông cho biết “chúng ta hiện đang thiếu hụt trong cuộc chiến tránh những hậu quả tồi tệ nhất của cuộc khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, ông nói thêm, chúng tôi có các công cụ cần thiết để đạt được mục tiêu của mình, bằng cách cắt giảm một nửa lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính vào năm 2030, đạt mức ròng bằng 0 vào năm 2050 và đảm bảo một hành tinh sạch hơn, khỏe mạnh hơn”.
Bất chấp tính cấp thiết vốn có trong các kết luận của báo cáo, Barron vẫn cảnh báo giả định rằng, nếu lượng phát thải khí nhà kính tiếp tục tăng trong năm 2025, thì cuộc chiến của biến đổi khí hậu về cơ bản đã thất bại. Ông chỉ ra: “Ngay cả khi chúng ta đã vượt qua 1,5°C, cứ 1/10oC mà chúng ta có thể giữ nhiệt độ dưới 2oC sẽ dẫn đến việc giảm đáng kể mức độ chịu đựng của con người. Chúng ta thực sự cần phải đẩy nhanh những gì chúng ta đang làm một cách quyết liệt trên mọi mặt trận, và chúng ta càng chần chừ, thì chúng ta càng phải gánh chịu nhiều thiệt hại về khí hậu hơn”. Các nhà khoa học nói rằng : “Sự không chắc chắn cao rằng trong báo cáo IPCC là mọi người sẽ làm gì và điều đó không nằm ngoài tầm kiểm soát của họ. Chúng ta có thể chọn đi trên con đường này hay con đường khác. Câu hỏi đặt ra là mọi người sẽ đấu tranh cho nó đến mức nào và kết quả ra sao”.
Xuân Vinh