Quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường: Chức năng, nhiệm vụ cần kèm theo công cụ quản lý

Trách nhiệm của hệ thống chính trị và toàn dân

Môi trường ngày càng trở thành vấn đề nóng của thời đại, của toàn cầu, ảnh hưởng ngày càng lớn đến phát triển kinh tế bền vững, đến chất lượng cuộc sống, sức khỏe của nhân dân. Ở nước ta, vấn đề bảo vệ môi trường ngày càng trở thành vấn đề cấp thiết. Đại hội XIII đặc biệt quan tâm và có nhiều quan điểm, chủ trương cụ thể, mới về vấn đề này. Báo cáo chính trị tại Đại hội XIII của Đảng đã cụ thể hóa, đưa ra những nội dung cốt yếu cho giai đoạn tới, trong đó nhấn mạnh là: “lấy bảo vệ môi trường sống và sức khỏe nhân dân làm mục tiêu hàng đầu; kiên quyết loại bỏ những dự án gây ô nhiễm môi trường, bảo đảm chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái; xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường”(1) (Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.1, tr 116-117)

Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của toàn hệ thống chính trị và của toàn dân, trong đó quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường xác định rõ chủ thể là Nhà nước, bằng chức trách, nhiệm vụ và quyền hạn của mình đưa ra các biện pháp, luật pháp, chính sách kinh tế, kỹ thuật, xã hội thích hợp nhằm bảo vệ chất lượng môi trường sống và phát triển bền vững kinh tế - xã hội quốc gia. Hệ thống quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường ở nước ta được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường, “Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường trong phạm vi cả nước”. Trong đó, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường chịu trách nhiệm trước Chính phủ trong việc thống nhất quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường. Bộ, cơ quan ngang Bộ, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường. Chính phủ quy định chi tiết trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang Bộ trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường. Luật cũng quy định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường của Ủy ban nhân dân các cấp là những cơ quan, đơn vị trực tiếp quản lý tại các địa bàn.

Khắc phục sự chồng chéo

Trong thực tiễn, công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường những năm qua còn tồn tại điểm nghẽn là sự phân định nhiệm vụ chưa rõ ràng, khoa học, việc thực hiện thống nhất quản lý Nhà nước ở cả Trung ương và địa phương còn yếu nên chưa phát huy được sức mạnh tổng thể của cả hệ thống. Những bất cập này dẫn đến việc đùn đẩy, né tránh tránh nhiệm, “quyền anh, quyền tôi” trước các vấn đề môi trường, có khi lại dẫm chân, chồng chéo lên nhau, khiến cho hệ thống quản lý vận hành kém trơn tru và thiếu hiệu quả.

Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14 được Quốc hội ban hành ngày 17/11/2020 có hiệu lực từ 1/1/2022 có nhiều điểm mới. Lần đầu tiên chế định về thẩm quyền quản lý nhà nước dựa trên nguyên tắc quản lý tổng hợp, thống nhất, một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện; phân cấp triệt để cho địa phương.

Vấn đề đặt ra là, theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường, thì các Bộ, ngành và địa phương đều cùng với Bộ Tài nguyên và Môi trường tham gia quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường được giao theo luật. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, sự tham gia của các Bộ, ngành trong công tác bảo vệ môi trường sẽ gặp hạn chế do thiếu một trong những công cụ quản lý nhà nước quan trọng nhất, đó là công cụ thanh tra, kiểm tra.

Tại Khoản 1 Điều 160 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 quy định trách nhiệm tổ chức và chỉ đạo thực hiện kiểm tra, thanh tra về bảo vệ môi trường bao gồm: Bộ trưởng các Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp. Đối với các Bộ chuyên ngành như: Xây dựng, Công Thương, Giao thông vận tải, Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Y tế… thì Luật Bảo vệ môi trường không quy định rõ nội dung này. Mặt khác, tại Khoản 3 Điều 167 Luật Bảo vệ môi trường quy định “Bộ, cơ quan ngang Bộ, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường”. Như vậy, có thể thấy việc giao chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước nhưng không kèm theo các công cụ dẫn tới các Bộ chuyên ngành sẽ khó khăn trong quá trình thực thi các nhiệm vụ quản lý nhà nước của mình theo luật định.

Việc khắc phục chồng chéo không có nghĩa là cắt bỏ công cụ để thực thi, triển khai chức năng, nhiệm vụ hiệu quả. Do đó, cùng với việc rà soát, bổ sung, điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ công tác của các Bộ, ngành theo hướng một cơ quan có thể làm nhiều việc nhưng một việc chỉ giao cho một cơ quan thực hiện thì việc điều chỉnh lại phân công về quản lý nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ môi trường nhằm đạt được các mục tiêu đề ra là cần thiết, đồng thời, phải bảo đảm được tính hiệu lực, hiệu quả của cơ quan thực hiện.

Để thực thi được chức năng quản lý nhà nước của mình các cơ quan cần có các công cụ. Đó là: (1) Xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật; (2) Tổ chức thực thi hệ thống văn bản pháp luật; (3) Kiểm tra, giám sát việc thi hành pháp luật đối với các đối tượng chịu tác động; (4) Phân tích, đánh giá và tiếp nhận các phản ánh về các chính sách đó để điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn. Một trong những công tác quan trọng của công tác bảo vệ môi trường là thường xuyên tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, đây không chỉ là việc của những cơ quan phụ trách mà là công việc của cả hệ thống chính trị và toàn dân, bởi vì “lãnh đạo thì phải kiểm tra, không kiểm tra coi như không lãnh đạo”(2) (Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Nxb. Sự thật, H, 1982, t.3, tr. 122 -123)

Để giải quyết các vướng mắc này, trong các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường, Chính phủ nên có quy định rõ hơn về chức năng, thẩm quyền thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, trên nguyên tắc đã giao nhiêm vụ thì cần giao công cụ để thực thi các nhiệm vụ đó và việc thực thi đó cần đảm bảo không gây chồng chéo, ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp theo đúng tinh thần của Chỉ thị số 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tránh đến khi gặp khó khăn, vướng mắc thì các cơ quan lại đùn đẩy, né tránh trách nhiệm.

Trước đây, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều văn bản để bổ sung các chức năng, nhiệm vụ và công cụ quản lý nhà nước để thực thi các nhiệm vụ được giao. Trong đó có Nghị định số 07/2012/NĐ-CP ngày 9/2/2012 quy định về cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành và hoạt động thanh tra chuyên ngành; Nghị định số 122/2014/NĐ-CP ngày 25/12/2014 về tổ chức và hoạt động của Thanh tra y tế…). Theo đó, quy định chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và thanh tra chuyên ngành đều giao cho các Bộ chuyên ngành được thực hiện chức năng thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực bảo vệ môi trường trong phạm vi quản lý.

Trong bối cảnh môi trường ngày càng báo động, sự chung tay của các ngành, các cấp, các cơ quan truyền thông và mọi người dân là điều vô cùng quan trọng để chúng ta cùng nhau đẩy lùi các bức xúc về ô nhiễm môi trường, thực hiện các quan điểm, mục tiêu mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra, đưa đất nước ta phát triển một cách bền vững. Trong đó, các cơ quan quản lý nhà nước đóng vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng và ban hành các chính sách, cũng như các chế tài để răn đe, xử lý khi xảy các hành vi vi phạm về công tác bảo vệ môi trường. Chính sách phải tốt, phù hợp với thực tiễn, phù hợp với các điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội thì mới đi vào được cuộc sống. Đồng thời các chế tài được ban hành cũng phải đảm bảo các chính sách được thực thi hiệu quả, đảm bảo tính răn đe đối với các tổ chức, cá nhân có ý định thực hiện các hành vi vi phạm trong công tác bảo vệ môi trường. Đây đều là những cơ sở quan trọng để công tác bảo vệ môi trường đạt được hiệu quả cao.

TUẤN HƯNG