Những tấm thảm tóc có thể được sử dụng để hấp thu dầu và các chất gây ô nhiễm môi trường. Ảnh: Reuters

Con người tạo ra một lượng chất thải từ tóc rất lớn, theo thống kê của Hiệp hội thẩm mỹ Hoa Kỳ thì các thẩm mỹ viện ở Hoa Kỳ và Canada thải ra khoảng 31,5 tấn mỗi ngày và con số này cao gấp 7 lần ở Châu Âu. Thông thường thì tất cả chất thải đó được tập kết tại các bãi chôn lấp và tiêu hủy bằng cách đốt chúng, nơi nó có thể giải phóng khí nhà kính độc hại góp phần gây ra biến đổi khí hậu.

Câu chuyện của Nanako Hama là một thành viên nghiên cứu của tổ chức phi lợi nhuận có tên Matter of Trust (MoT), cô nhận được rất nhiều bức thư. Chủ yếu là từ những người lạ sống ở thành phố Tokyo, quê hương của cô, nhưng nhiều gói hàng cũng gửi đến từ những nơi xa hơn ở Nhật Bản. Trong những gói hàng có đóng gói cẩn thận, họ gửi những búi tóc của mình đủ loại: dài, ngắn, đã nhuộm, buông xõa, uốn xoăn với hy vọng được tái chế.

Nhưng những người ủng hộ cô nói rằng tóc sở hữu rất nhiều đặc tính hữu ích đến nỗi thật đáng tiếc khi đơn giản chỉ là vứt nó đi. Đó là lý do tại sao mọi người trên khắp thế giới, như Hama, đã thu thập tóc và tìm ra những cách sáng tạo để tái chế tóc, từ dệt thành chiếu để lau dầu tràn đến hóa lỏng để sử dụng làm phân bón. Cô nói “Khi chúng ta có tóc trên đầu, điều đó thực sự quan trọng. Nhưng khi nó rụng hoặc bạn cắt nó, nó đột nhiên trở thành rác - tóc có thể được biến thành thứ gì đó thực sự có giá trị.”

Một viên gạch tái chế từ tóc được sử dụng để hấp thụ các chất hóa học gây ô nhiễm trong nước. (Nguồn: Reuters)

Tóc được tái chế để khắc phục vết dầu loang

Hama là một thành vien tích cực của tổ chức phi lợi nhuận Matter of Trust (MoT) có trụ sở chính tại San Francisco. Các thành viên làm việc tại hơn 60 trung tâm nằm rải rác trên 17 quốc gia, sử dụng máy để tạo cảm giác tóc được quyên góp từ các tiệm và cá nhân địa phương thành những tấm thảm vuông dày 2,5cm có chiều ngang khoảng 83,8cm. Thảm sau đó được sử dụng để làm sạch vết dầu loang. Lisa Gautier, người đồng sáng lập MoT, cho biết tóc đặc biệt phù hợp với việc này. Đó là do lớp vảy xù xì bên ngoài của nó cho phép dầu bám vào.

Glenn Johnson, một nhà khoa học vật liệu của Lực lượng Không quân Hoa Kỳ, người làm việc cho Bộ GTVT Hoa Kỳ cho biết, tóc được cấu tạo từ 95% chất sừng và chính loại protein dạng sợi này làm trung gian cho các tương tác kỵ nước nói cách khác, “chất nhờn dính vào nhau,” còn Megan Murray, nhà khoa học môi trường tại Đại học Công nghệ Sydney (Australia) cho biết: “trong một nghiên cứu năm 2018, Murray phát hiện ra rằng đệm làm từ tóc tái chế có thể hấp thụ 0,84 gam dầu thô trên bề mặt của nó cho mỗi gam tóc, nhiều hơn đáng kể so với polypropylene, một loại nhựa thường được sử dụng để làm sạch vết dầu loang.

Nhân viên khách sạn Ritz Carlton ở New Orleans sắp xếp những búi tóc đã được cho vào vớ dùng để hút dầu trên biển - Ảnh: AFP

Thảm bằng tóc tái chế của MoT đã được sử dụng trong các sự cố tràn dầu lớn, bao gồm sự cố Deepwater Horizon năm 2010 và sự cố Cosco Busan năm 2007. Cuối năm nay, nhóm của Hama sẽ triển khai thảm của họ ở thành phố Niigata, cách Tokyo khoảng 4 giờ bay về phía bắc, nơi vẫn còn hơn 300 giếng dầu bị rò rỉ trong một mỏ dầu bỏ hoang từng là nơi sản xuất dầu lớn nhất của Nhật Bản. Mặt khác, Lực lượng Không quân sử dụng thảm tóc để làm sạch nước bị nhiễm nhiên liệu lỏng và bọt sau khóa huấn luyện chữa cháy. Johnson cho biết: “Ngoài chất hoạt động bề mặt dạng dầu, bọt cũng dính vào tóc. Quá trình thử nghiệm đang diễn ra, nhưng ông nói rằng thảm “hứa hẹn” sẽ được triển khai ở quy mô hoạt động để làm sạch hơn hai triệu lít nước bẩn do hoạt động khai thác sử dụng dầu thải ra mỗi năm.

Tóc tái chế cũng có nhiều ứng dụng phổ biến hơn hàng ngày, trong các đệm đặt xung quanh cống rãnh để ngăn dầu động cơ làm ô nhiễm nước mưa chảy tràn và nói rộng ra là các vùng nước cũng như các bẫy mỡ có thể phân hủy sinh học để thấm dầu ăn. Ví dụ, thảm của Hama sẽ được sử dụng để lọc nước thải vào thời gian tới tại sự kiện âm nhạc ngoài trời lớn nhất Nhật Bản sắp diễn ra (Lễ hội nhạc rock Fuji).

Rất hữu ích cho cây trồng

Tóc tái chế cũng có ích để làm phân bón và vật liệu che phủ. Stuart Weiss một nhà sinh thái học bảo tồn tại một tạp chí nghiên cứu khoa học có tên Creekside Science và một phòng thí nghiệm độc lập ở California, (Mỹ) giải thích: Tóc chứa rất nhiều protein, có hàm lượng nitơ tương đối cao. Nitơ rất quan trọng cho sự phát triển của thực vật, cât trồng và mỗi sợi tóc được tạo thành từ khoảng 16% chất dinh dưỡng thiết yếu này. Ngược lại, so sánh với chất thải động vật như một lượng lớn phân bò thường có từ 0,6% đến 3% nitơ. Weiss cho biết, tóc cũng giải phóng chất dinh dưỡng chậm hơn so với lượng phân bón thương mại tương đương, điều này rất quan trọng để ngăn lượng nitơ dư thừa ngấm vào nguồn nước.

Một loạt thí nghiệm được tiến hành vào đầu những năm 2000 đã chứng minh rằng tóc không ủ rất hữu ích cho việc trồng các loại thảo mộc như húng quế, cây xô thơm và bạc hà, cây trồng trong vườn như rau riếp cá cũng như loài hoa cúc vạn thọ, cây đinh lăng và các loại cây cảnh khác … Gần đây hơn, doanh nhân David Denis đã thành công với công ty khởi nghiệp CutOff Recycle, đã bán được hơn 2119 lít phân bón lỏng làm từ tóc người cho nông dân phía bắc Tanzania vào năm ngoái. Denis, người đồng sáng lập công ty vào năm 2020, cho biết phản hồi từ những người nông dân, những người chủ yếu trồng cà chua và các loại rau ăn lá như rau bina và rau dền, rất đáng khích lệ. Ông nói: “Trọng lượng cà chua của họ đã tăng 25% và năng suất tăng lên có thể nhìn thấy rất rõ từ những chiếc lá lớn hơn của các loại rau ăn lá”.

Các thí nghiệm nông nghiệp cách nửa vòng trái đất ở sa mạc Atacama của Chile, nơi khô hạn nhất trên hành tinh đã mang lại kết quả đầy hứa hẹn tương tự. Năm ngoái, Bộ GTVT Chile đã làm việc với nông dân địa phương để xem liệu tóc có thể giúp giảm lượng nước thất thoát do bốc hơi từ cây ô liu, bơ và chanh hay không. “Nếu bạn sử dụng thảm tóc của chúng tôi trên mặt đất, bạn sẽ sử dụng nước ít hơn 48%,” Mattia Carenini, người đứng đầu Bộ GTVT Chile cho biết về kết quả nghiên cứu. Lớp phủ tóc cũng giúp tăng lượng nitơ, cải thiện sức khỏe của đất và tăng năng suất trái cây lên 32%.

Tóc tái chế góp phần cải tạo môi trường

Tóc tái chế cũng đóng một vai trò trong việc khôi phục đất và cảnh quan biển bị suy thoái. Chẳng hạn tổ chức từ thiện Seawiding có trụ sở tại Scotland hiện đang thử nghiệm tóc như một phương tiện để gieo cỏ biển. Vương quốc Anh ước tính đã mất 44% diện tích đồng cỏ biển, một môi trường sống quan trọng của biển và là bể chứa carbon khổng lồ kể từ năm 1936.

Tóc tái chế cũng có ích để làm phân bón và vật liệu che phủ

Trên đất liền, tóc tái chế đang được áp dụng trên đồng cỏ của thành phố Presidio thuộc tiểu bang Taxas (Hoa Kỳ), một công viên quốc gia nhìn ra Cầu Cổng Vàng của San Francisco. Trong năm qua, Weiss đã giúp Bộ GTVT Mỹ gieo hạt cỏ kim tím (Stipa pulchra) và lúa mạch đồng cỏ (Hordeum brachyantherum) dưới những quả bóng lông nỉ trên đất nén từng là bãi đậu xe. Mặc dù hiện tại thử nghiệm mới chỉ ở giữa chừng nhưng kết quả “thật ngoạn mục,” anh ấy nói. “Bạn nhìn vào nó và hoàn toàn có thể biết hộp nào có thuốc trị tóc.” Trung bình, độ che phủ của cỏ bản địa ở các ô có tóc là 75% so với dưới 10% ở các ô đối chứng có rơm. Weiss nói: “Đó là một cách tuyệt vời để sử dụng tóc một cách hiệu quả. Nhưng ông cảnh báo rằng cần nghiên cứu và thực hành thêm để tìm ra cách mở rộng quy mô thử nghiệm”.

Có thể nói tóc ta thường coi đó là chất thải nhưng nếu biết cách tái chế thì tóc có rất nhiều công dụng, lợi ích vô cùng tốt cho việc khắc phục vết dầu loang, cải tạo môi trường đất và môi trường biển.