Hiệu quả từ dự án thí điểm thả muỗi vằn mang Wolbachia phòng bệnh sốt xuất huyết
Giảm lây truyền sốt xuất huyết
Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Bình Nguyên - Điều phối viên Dự án hướng tới loại trừ SXH tại Việt Nam, cho biết: Được sự phê duyệt của các cấp có thẩm quyền và sự đồng thuận của người dân xã Vĩnh Lương, ngày 6/3/2018 dự án Hướng tới loại trừ SXH tại Việt Nam (trong khuôn khổ Chương trình Muỗi Thế giới) bắt đầu thả muỗi mang vi khuẩn Wolbachia ở xã Vĩnh Lương (Nha Trang). Theo đó, có 8/10 thôn gồm Lương Sơn 1, 2, 3, Văn Đăng 1, 2, 3 và Võ Tánh 1, 2 được chọn thả. Hai thôn còn lại (Lương Hoà và Cát Lợi) không nằm trong khu vực thả muỗi thí điểm do có mật độ dân cư tương đối thấp và tách biệt khỏi cụm dân cư trung tâm xã. Dự án đã lập bản đồ phân chia hơn 300 ô thả muỗi trong khu vực, mỗi ô có kích thước 50m x 50m (diện tích 2.500m2). Mỗi tuần, dự án thả khoảng 100 con muỗi vào mỗi ô, tương ứng với mức thả trung bình 1 con muỗi/25m2/tuần. Ngày 26/6/2018, dự án kết thúc thả muỗi.
Cán bộ y tế thực hiện thí điểm thả muỗi vằn mang Wolbachia phòng bệnh sốt xuất huyết.
Theo kết quả nghiệm thu, quần thể muỗi vằn (Aedes aegypti) ở xã Vĩnh Lương mang Wolbachia đã dần thích nghi và duy trì ổn định tại địa bàn thả muỗi. Mặt khác, kết quả giám sát tình hình mắc SXH tại xã Vĩnh Lương và TP. Nha Trang trong thời gian nghiên cứu cũng cho thấy những dấu hiệu khả quan về hiệu quả làm giảm lây truyền SXH ở địa bàn thả muỗi. Qua 1 năm theo dõi kể từ khi ngừng thả muỗi, tỷ lệ mắc SXH ở khu vực thả muỗi xã Vĩnh Lương giảm đi rõ rệt so với trung bình 5 năm trước khi thả muỗi. Trong khi đó, tỷ lệ mắc SXH ở 26 phường xã còn lại của TP. Nha Trang (chưa được thả muỗi) tăng rất cao, đặc biệt trong những tháng cuối năm 2018 và đầu năm 2019.
Ông Phan Văn Lợi – Trưởng thôn Văn Đăng 2 cho biết: Trước đây, năm nào ở thôn cũng có ca mắc SXH, bình quân mỗi năm có từ 3 - 4 ca mắc. Sau khi dự án ngừng thả muỗi, từ đầu năm đến nay, ở thôn Văn Đăng 2 chưa ghi nhận ca mắc SXH nào. Người dân ở đây ai cũng mừng. Trước đây, gia đình đã có người mắc SXH, khi dự án triển khai bà Đặng Thị Thuý Hương (thôn Văn Đăng 3) không mấy tin tưởng. Tuy nhiên hiện nay, bà Hương đã thay đổi quan niệm khi thấy hiệu quả dự án mang lại. Theo số liệu từ Đội Y tế dự phòng TP. Nha Trang, năm 2018 toàn xã Vĩnh Lương ghi nhận 47 ca mắc SXH. Trong 7 tháng đầu năm 2019 số ca mắc ghi nhận là 32 ca, trong đó, số ca mắc ở 2 thôn Lương Hoà và Cát Lợi (chưa được thả muỗi) chiếm 20 ca; 8 thôn đã thả muỗi chỉ ghi nhận 12 ca.
Đề xuất tiếp tục triển khai dự án trên địa bàn Nha Trang
Tiến sĩ Nguyên chia sẻ: “Hiện nay Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đang tham vấn, trao đổi với các cơ quan đơn vị ở địa phương về đề xuất mở rộng địa bàn thả muỗi ở TP. Nha Trang trong giai đoạn 2019 - 2022. Mặt khác, Chương trình Muỗi Thế giới cũng đang phối hợp với các cơ quan chuyên môn ở Việt Nam để chuẩn bị cho khả năng triển khai ở một số tỉnh khác”.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trần Hiển - Phó Giám đốc dự án cho biết, Wolbachia là một loại vi khuẩn sống cộng sinh trong khoảng 60% các loài côn trùng có trong tự nhiên. Tuy nhiên, muỗi vằn (trung gian truyền bệnh SXH và Zika) thì lại không có sẵn vi khuẩn này. Các nhà khoa học cấy vi khuẩn Wolbachia vào trứng muỗi vằn, từ đó nở ra muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia. Trong cơ thể muỗi, vi khuẩn Wolbachia sẽ ức chế (ngăn chặn) sự xâm nhập và nhân lên của một số loại vi rút, bao gồm vi rút gây bệnh SXH và vi rút Zika. Do đó, các vi rút gây bệnh này hầu như không còn khả năng truyền từ muỗi sang người. Có thể ví phương pháp này giống như “tiêm vắc xin” cho muỗi. “Muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia là muỗi vằn có nguồn gốc tại địa phương, mang Wolbachia theo phương thức giao phối và sinh sản tự nhiên, hoàn toàn không phải là muỗi biến đổi gen. Hiện nay, bệnh SXH và Zika chưa có vắc xin phòng ngừa, đây là phương pháp mới giúp phòng 2 bệnh trên một cách chủ động, lâu dài, vừa góp phần bảo vệ sức khỏe người dân vừa tiết kiệm chi phí cho xã hội” - Giáo sư Hiển khẳng định.
Chương trình Muỗi Thế giới (World Mosquito Program) là một chương trình hợp tác khoa học quốc tế không vì lợi nhuận do trường Đại học Monash (Úc) khởi xướng. Chương trình đã và đang được triển khai tại 12 quốc gia và sẽ tiếp tục mở rộng ở nhiều địa bàn và quốc gia khác. Các nghiên cứu, đánh giá khoa học ở Úc, Việt Nam, Indonesia, Brazil, Colombia, Fiji, Mexico,… đã chứng tỏ đây là một phương pháp rất an toàn, thân thiện với môi trường và có triển vọng to lớn trong việc giúp kiểm soát bệnh dịch SXH (Dengue), Zika và một số bệnh khác do muỗi truyền một cách chủ động, lâu dài. Tại Việt Nam, dự án do Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương chủ trì, phối hợp với Viện Pasteur Nha Trang và Sở Y tế Khánh Hòa thực hiện từ năm 2006. Dự án được tài trợ và hỗ trợ kỹ thuật từ Đại học Monash (Australia). Năm 2013, 2014 ở Việt Nam đã triển khai thí điểm thả muỗi Wolbachia tại đảo Trí Nguyên thuộc phường Vĩnh Nguyên, TP. Nha Trang (Khánh Hòa)). Năm 2018, dự án triển khai thí điểm tại xã Vĩnh Lương. Sau khi dự án kết thúc, ở 2 địa phương được thí điểm số ca mắc SXH đều giảm đi đáng kể.
Xuân Cát