Cần làm gì để bảo vệ sức khỏe khi khói bụi ngày càng gia tăng

Hình minh họa: Khói bụi từ các đám cháy rừng làm ổ nhiểm nặng nề môi trường không khí, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người.

Những ngày gần đây những người sống ở Đông Bắc Hoa Kỳ, Châu phi, Châu Á… gần đây phải đối mặt với không khí tồi tệ nhất trong hơn hai thập kỷ khi khói từ các đám cháy rừng ở các nước bay về, phá vỡ kỷ lục ô nhiễm và biến bầu trời thành màu cam đậm (màu rất nguy hiểm) đến sức khỏe con người. Mặc dù các vụ cháy rừng và khói xảy ra hàng năm trên nhiều khu vực, nhưng chúng ta thường nghe nhiều nhất về những vụ cháy rừng ở Miền Tây Hoa Kỳ, Canada, Nga, Indonesia… nơi các đám cháy có xu hướng lớn hơn và thiêu rụi nhiều diện tích hơn. Điều này đặc biệt đúng khi biến đổi khí hậu thúc đẩy các điều kiện như nắng nóng khắc nghiệt và hạn hán kéo dài, có thể làm cho các vụ cháy rừng trở nên tồi tệ và kéo dài hơn. Đặc biệt khi những tháng mùa hè nóng lên, khả năng xảy ra nhiều đám cháy ngày càng tăng. Những ngày gần đây nhiều núi lửa trên thế giới như ở Philippin hoạt động phun trào cũng “góp phần” ảnh hưởng lớn đến không khi môi trường sống con người. Điều đó đòi hỏi con người phải có những hành động để bảo vệ chính mình.

Khói cháy rừng chứa những chất gì

Amara Holder, kỹ sư cơ khí tại Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) cho biết: “Chúng tôi đã nghiên cứu về khói cháy rừng trong khoảng bốn thập kỷ nay và chúng tôi không ngừng học hỏi những điều mới” và họ cho biết,: khói cháy rừng chứa hỗn hợp các hạt vật chất, carbon dioxide, carbon monoxide, metan và nhiều loại khí hữu cơ bao gồm các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC), trong số các chất khác. Vật chất dạng hạt, những mảnh nhỏ của chất lỏng hoặc chất rắn trong không khí như bụi và hạt bụi siêu nhỏ được phân loại theo kích thước. Xếp hạng chất lượng không khí trong các sự kiện khói làm nổi bật phép đo vật chất dạng hạt nhỏ nhất PM2.5.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra chất độc trong thực vật ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và hệ sinh vật từ khói lửa cháy rừng. Phát hiện ra những chất độc này được biết với tên gọi cancaloit đã giúp các nhà nghiên cứu hiểu hơn về quá trình chúng tồn tại trên trái đất và trong không khí. Các chất ancaloit liên quan đến khói trong môi trường có thể làm thay đổi hệ sinh thái dưới biển và trên mặt đất, cũng như những nơi mà mây hình thành. Các nghiên cứu về gỗ thông Ponderosa, thực hiện bởi các nhà khoa học thuộc phòng Thí nghiệm Quốc gia Tây Bắc Thái Bình Dương của Bộ Năng Lượng Mỹ đã được ra công bố vào ngày mùng 1 tháng 6 trên tờ tạp chí Công nghệ và khoa học môi trường.“Gỗ thông Ponderosa phổ biến ở nhiều nơi là nguyên nhân chính rất dễ xảy ra cháy rừng”, nhà hoá học vật lý PNNL Julia Laskin, đồng tác giả của nghiên cứu nhận xét. “Nghiên cứu này đã chỉ cho chúng ta thấy phân tử nào có khói và chúng ta có thể hiểu biết hơn về ảnh hưởng của khói tới môi trường.” Khi cây và các bụi rậm cháy, khói sẽ tạo ra các phân tử khói li ti toả ra. Các phân tử nhỏ này chứa rất nhiều chất thải ra từ cây cối. Các nhà nghiên cứu đang nghi ngờ về sự xuất hiện của chất ancaloit trong khói và đã phát hiện ra chúng trong không khí trong mùa cháy rừng, nhưng không ai trực tiếp đo chúng từ một vụ cháy nào cả.

Khói cháy rừng và các thành phần của nó có liên quan đến bệnh hô hấp, ung thư và nhiều căn bệnh khác

Tại sao khói cháy rừng có hại cho sức khỏe con người

Ông Holder lưu ý, mặc dù cháy rừng thường là hiện tượng tự nhiên và thường xuyên xảy ra, nhưng điều đó không có nghĩa là có thể loại bỏ các mối nguy hiểm của chúng. Cô khẳng định rằng “khói tự nhiên không phải là khói tốt và tất cả khói đều xấu”.

Khói cháy rừng và các thành phần của nó có liên quan đến bệnh hô hấp, ung thư, trẻ sơ sinh nhẹ cân, sinh non, suy giảm nhận thức và các vấn đề sức khỏe khác. Ô nhiễm PM2.5 mịn, chất gây ô nhiễm chính của khói cháy rừng, đặc biệt đáng lo ngại vì nó có thể được hít sâu vào phổi và có thể đi đến máu. Nguy cơ tăng cao đối với trẻ em, người mang thai, người cao tuổi, người làm việc ngoài trời và những người không có hệ thống sưởi, thông gió và điều hòa không khí trong nhà hoặc nơi trú ẩn an toàn. Theo Brett Singer, một nhà khoa học tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Hoa Kỳ Lawrence Berkeley, một mối lo ngại khác là cháy rừng lan đến các tòa nhà, tạo ra nhiều thứ hơn là khói bụi. “Các tòa nhà chứa nhiều loại vật liệu xây dựng công nghiệp và chứa đầy mọi thứ chúng ta sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như đồ điện tử, sơn và chất tẩy rửa, nhựa và vật liệu cách nhiệt. Người ta biết rất ít thông tin về các sản phẩm phụ của việc đốt cháy những vật liệu này kém hiệu quả hơn là của cây cối trong rừng”. ông nói.

Chất lượng không khí kém do khói cháy rừng có thể ảnh hưởng đến con người theo nhiều cách khác nhau: Cay mắt, ho khan. thở khò khè, hụt hơ, sổ mũi… Các triệu chứng này chủ yếu là do các chất dạng hạt gây kích ứng màng nhầy và đường hô hấp. Các khí độc trong khói, đặc biệt là formaldehyde và một loại khí gọi là acrolein cũng là những chất gây kích ứng đường hô hấp, có thể làm cho các triệu chứng này trở nên tồi tệ hơn. Tiếp xúc với lượng carbon monoxide thấp có thể gây đau ngực và nhịp tim không đều ở những người bị bệnh tim.

Cách để tự bảo vệ mình khỏi khói cháy rừng

Khi ô nhiểm không khí đạt đến mức ngưỡng không an toàn, mọi người có thể thực hiện các biện pháp để giảm thiểu tác động. Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) cung cấp hướng dẫn dựa trên các xếp hạng chất lượng không khí khác nhau. Nói chung, mức độ đỏ (cực kỳ nguy hiểm) hoặc tệ hơn cho thấy hầu hết mọi người nên hạn chế ra ngoài khi không cần thiết. Hai điều đơn giản nhất chúng ta có thể làm để bảo vệ bản thân khi chất lượng không khí xấu là ở trong nhà và hạn chế hoạt động ở ngoài trời. Mặc dù điều này không có nghĩa là bảo vệ hoàn toàn tuyệt đối, nhưng ít nhất nó sẽ giảm rủi ro cho chúng ta. Có thể thực hiện như sau: Đóng chặt cửa sổ và cửa ra vào, và mở máy điều hòa nhiệt độ nếu có. Tránh các hoạt động làm tăng ô nhiễm trong nhà. Ví dụ không hút thuốc, đốt nến, nấu ăn trên bếp ga (làm tăng các hạt vật chất).

Nếu điều kiện cho phép nên sử dụng các thiết bị có màng lọc Hepa trong nhà để ngăn không khí ô nhiễm như: Máy lọc không khí, máy hút ẩm, máy hút bụi… Màng lọc Hepa làm có chức năng giữ các hạt với kích thước lớn hơn 0,3µm như bụi, phấn hoa, nấm mốc và vi khuẩn… bởi vậy với kích thước PM2.5 bụi mịn sẽ bị màng lọc Hepa giữ lại.

Nếu bắt buộc phải ở ngoài trời, phải thường xuyên đeo khẩu trang và nên nhớ đeo đúng cách và đúng loại khẩu trang hiệu quả sẽ cao hơn. Không khí ô nhiễm thường đạt mức cao nhất trong ánh nắng mặt trời. Nếu bạn có thói quen tập thể dục hàng ngày thì nên tập vào thới điểm sáng sớm hay chiều tối muộn, những lúc ít ánh nắng mặt trời nhất.Thay đổi chế độ ăn uống lành mạnh để tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Bổ sung các loại thức ăn giàu vitamin A như bơ, khoai lang, cà rốt và gan động vật, những thực phẩm giàu vitamin C cam, dâu tây, xoài, súp lơ xanh và đu đủ… giúp hình thành mô liên kết và vững bền thành mạch.