Dự án kênh đào Funan - Techo sẽ tác động đến khu vực Đồng bằng sông Cửu Long ra sao?

Hội nghị tham vấn về dự án kênh đào Funan - Techo của Campuchia.

Theo thông tin từ phía Campuchia, kênh đào Funan - Techo sẽ có chiều dài khoảng 180km, đi qua 4 tỉnh (tỉnh Kandal, tỉnh Takeo, tỉnh Kampot và tỉnh Kep) với tổng dân số 1,6 triệu người sinh sống hai bên ven sông. Dự án cũng sẽ xây dựng 3 âu thuyền để duy trì mực nước, 11 cây cầu và 208 km đường mới kèm theo. Theo thiết kế, kênh Phù Nam Techo sẽ rộng 100m ở thượng nguồn, 80m ở hạ lưu và có độ sâu nhất quán là 5,4m. Dự kiến kênh đào sẽ được khởi công vào khoảng cuối năm 2024 và hoàn thành vào năm 2027 với tổng lượng hàng hóa lưu thông qua tuyến đường thủy mới này là 7 triệu tấn/năm.

Sơ đồ của kênh đào Funan - Techo của Campuchia.

Trao đổi mang tính chất nghiên cứu cá nhân về dự án, PGS, TS Lê Anh Tuấn, Giảng viên Cao cấp của Khoa Môi trường, Trường Đại học Cần Thơ cho biết, báo cáo của Ủy ban sông Mê Kông quốc gia Campuchia (CNMC) chỉ đề cập đến chức năng của kênh Funan Techo như một thủy lộ hay kinh giao thông thủy. Trong khi đó lại không khẳng định chức năng khác có phục vụ tưới tiêu, sản xuất nông nghiệp, lấy nước sinh hoạt hay không và mức độ khai thác thế nào.

PGS, TS Lê Anh Tuấn, Giảng viên cao cấp, Khoa Môi trường, Trường Đại học Cần Thơ trao đổi tại hội nghị.

Theo ông Tuấn, kênh Funan Techo sẽ liên quan đến dòng chính sông Mê Kông và có tác động đến ĐBSCL. Đồng thời lượng nước của sông Mê Kông về ĐBSCL có thể giảm và nghiêm trọng hơn những năm khô hạn. Bên cạnh đó, kênh đào Funan Techo sẽ có tác động về hệ sinh thái, môi trường và tính đa dạng sinh học.

Phân tích từ góc độ cá nhân, ông Tuấn quan điểm, con kênh sẽ tạo ra một con đê chắn ngang qua cánh đồng ngập lũ và lượng nước, phù sa và cá sẽ ít hơn, trong khi đó những công trình ở vùng Tứ Giác Long Xuyên gần như mất tác dụng. Ngoài ra, kênh Funam Techo sẽ chảy qua một vùng đất có khoảng 1,6 triệu dân sinh sống, sắp tới dân số sẽ gia tăng nhờ đô thị hóa hai bên kênh và nhiều cơ sở thương mại, dịch vụ hậu cần sẽ tăng theo, như vậy nhu cầu dùng nước chắc chắn sẽ tăng cao hơn so với hiện nay.

Nhận định những tác động môi trường từ phía kênh đào Funam Techo, PGS, TS Lê Anh Tuấn cho rằng, kênh này khi đào sẽ trở thành con đê chắn ngang qua cánh đồng lũ và khi chắn ngang như vậy phía Việt Nam sẽ ít nước, ít phù sa và giảm lượng cá. Điều đặc biệt quan trọng là những công trình ở vùng Tứ Giác Long Xuyên gần như mất tác dụng, mất chức năng, những cống đập Tha La, Trà Sư hay những vùng đất ngập nước hay những khu dân cư vượt lũ trở thành vô dụng, bởi hiện nay đã không còn lũ.

Kênh đào sẽ có tác động đến khu vực hạ lưu sông.

Thời gian qua, trong quá trình phát triển khu vực thượng nguồn sông Mê Kông đã tác động đến dòng chảy đối với hạ lưu sông Mê Kông. Thể hiện rõ nét qua nhiều năm ở đầu nguồn sông Cửu Long tại Tân Châu và Châu Đốc thuộc tỉnh An Giang, mùa lũ mực nước đỉnh lũ thấp, mùa khô dòng chảy về hạ lưu thiếu hụt so với trung bình nhiều năm, hàm lượng bùn cát lơ lửng (phù sa) sụt giảm mạnh.

Ông Phạm Hồ Quốc Tuấn, Đài khí tượng thủy văn Nam Bộ thông tin tại hội nghị.

Theo ông Phạm Hồ Quốc Tuấn, Đài khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ, dòng chảy, bùn cát đã và đang sụt giảm và có xu hướng ngày càng thiếu hụt nhiều hơn, dẫn đến thiên tai do sạt lở đất, bờ sông, bờ biển ngày càng gia tăng, giảm độ phì nhiêu của đất, giảm năng suất trong sản xuất nông nghiệp.

Đối với tác động của kênh đào Funan Techo, ông Tuấn cho rằng, từ Phnom Penh dòng chảy sông Mê Kông có phân lưu sông Bassac, phân chia dòng chảy từ thượng nguồn về hạ lưu. Khi kênh đào đi vào hoạt động, dòng chảy sông Mê Kông sẽ tiếp tục phân chia thêm một lượng nước về sông Bassac làm giảm dòng chảy sông Mê Kông về hạ lưu (sông Tiền).

Theo ông Tuấn, mùa khô dòng chảy sông Mê Kông và sông Bassac về hạ lưu giảm trong nhiều năm qua, khi kênh đào này lấy thêm một lượng nước nữa thì dòng chảy về hạ lưu sẽ tiếp tục sụt giảm, dẫn đến khả năng thiếu hụt lượng nước trong mùa khô ngày càng nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, dự án được thực hiện sẽ làm mất đi một diện tích lớn vùng đệm (rừng, đất, nước) làm một số yếu tố khí tượng, thủy văn thay đổi, biến đổi khí hậu có thể gia tăng.

“Dự án kênh đào Funan –Techo trong giai đoạn thực hiện và hoạt động chắc chắn sẽ có tác động đến khu vực hạ lưu sông, vùng biển và mức độ tác động ít hay nhiều cần phải có nghiên cứu khoa học, chuyên sâu, độc lập mang tính quốc tế, từ đó đề xuất các biện pháp giảm thiểu các tác động và giải pháp thích ứng để phát triển kinh tế, xã hội, môi trường và vùng hạ lưu ở ĐBSCL”, ông Phạm Hồ Quốc Tuấn chỉ rõ vấn đề tác động của kênh đào Funan - Techo đến khu vực hạ lưu sông.

Nhiều năm qua lũ ở ĐBSCL luôn ở mức thấp.

Theo đánh giá từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu, báo cáo tác động của Ủy ban sông Mê Kông quốc gia Campuchia về kênh đào Funan - Techo chưa phân tích đầy đủ, chưa thể hiện hết các mặt của sự tác động. Các thông tin và tác động ảnh hưởng của dự án còn rất hạn chế, vì thế Campuchia cần chia sẻ minh bạch các thông tin chi tiết về dự án bao gồm cả báo cáo khả thi và kết quả đánh giá tác động môi trường của dự án cho các bên liên quan. Vì vậy, trước những tác động từ môi trường có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng ĐBSCL, Ủy hội sông Mê Kông quốc tế cần hỗ trợ các quốc gia tiến hành một nghiên cứu chung về tác động xuyên biên giới của dự án tới tất cả các lĩnh vực và đề xuất biện pháp giảm thiểu tác động.