Canh tác lúa thông minh và dự án chuyển đổi nông nghiệp bền vững - cách làm từ Hậu Giang

Doanh nghiệp và nông dân cùng chung tay

Hậu Giang đã có những bước căn cơ để thực hiện Đề án. Cụ thể, mới đây Liên Hiệp HTX Lúa gạo Xà No Mekong (viết tắt là Liên Hiệp HTX) của Hậu Giang đã ký hợp tác Liên kết sản xuất và tiêu thụ lúa gạo theo Đề án với 6 doanh nghiệp. Đây là những doanh nghiệp đang cung cấp vật tư đầu vào cho sản xuất lúa (giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật,…), các giải pháp công nghệ, kỹ thuật canh tác lúa giảm phát thải, sản xuất theo hướng hữu cơ; thu mua lúa gạo…

Lãnh đạo tỉnh Hậu Giang thăm cánh đồng lúa tại xã Trường Long Tây, huyện Châu Thành A dịp đầu năm Ất Tỵ 2025.

Theo ông Nguyễn Văn Thích (Ba Thích), Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Liên Hiệp HTX, đây là bước tiến quan trọng để tạo lập chuỗi sản xuất lúa gạo. Hiện Liên Hiệp HTX có hơn 30 HTX sản xuất lúa gạo tham gia. Ngoài tạo ra nguồn cung ứng lúa gạo chất lượng cao ổn định, sự tương tác hỗ trợ của các doanh nghiệp về vật tư, lúa giống, thu mua lúa sẽ động lực để thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa.

Ông Nguyễn Văn Thích trước đây là người “cầm lái” tại HTX Tân Long (huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang) - người tạo lập thương hiệu Gạo sạch Vị Thủy nổi tiếng của miền Tây. Đây là một trong nhiều HTX của Hậu Giang sản xuất gạo sạch trên nền tảng áp dụng các biện pháp sản xuất thông minh, thân thiện với môi trường, sản phẩm gạo đạt chuẩn xuất khẩu sang thị trường EU. Nông dân trong HTX đã và đang hoàn thiện các kỹ năng ghi nhật ký sản xuất lúa bằng App trên điện thoại để kết nối với doanh nghiệp xuất khẩu gạo khi cần truy nguồn gốc

Mô hình canh tác lúa thông minh tại Hậu Giang - một trong những nơi đầu tiên tham gia Đề án.

Hậu Giang là tỉnh đầu tiên được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chọn tổ chức Lễ phát động Đề án 1 triệu ha lúa. Theo ông Trương Cảnh Tuyên, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Hậu Giang chia sẻ, Đề án không chỉ mang lợi ích trực tiếp cho người nông dân trồng lúa, mà còn đóng góp vào mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính và nâng cao giá trị chuỗi cung ứng lúa gạo theo hướng bền vững. Trong năm 2024, tỉnh đã và đang triển khai thực hiện các mô hình điểm cấp tỉnh, huyện với tổng diện tích 180ha, áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến như: Tưới nước ướt khô xen kẽ, 1 phải 5 giảm, sản xuất lúa bền vững...

“Các mô hình thí điểm tại một số hợp tác xã trên địa bàn tỉnh, bước đầu đạt được nhiều tín hiệu tích cực. Các mô hình giúp nông dân thay đổi tập quán sản xuất, tạo ra sản phẩm đảm bảo chất lượng, đáp ứng nhu cầu của thị trường, đảm bảo sức khỏe cho bà con, người tiêu dùng và môi trường. Hậu Giang đề ra mục tiêu, đến năm 2025 triển khai diện tích thực hiện đề án là 28.000ha, tập trung củng cố các diện tích đã có của Dự án chuyển đổi Nông nghiệp bền vững (VnSAT); đến năm 2030 sẽ tăng lên đạt diện tích 46.000ha, thực hiện tại 6/8 đơn vị cấp huyện. Đến thời điểm hiện tại, tỉnh đã hoàn thành việc triển khai lựa chọn, xác định các vùng tham gia đề án, rà soát đáp ứng tiêu chí và phải đảm bảo phù hợp với quy hoạch của tỉnh”, ông Trương Cảnh Tuyên cho biết.

Nỗ lực vượt qua “rào cản”

Mới đây, bà Manuela V. Ferro, Phó Chủ tịch Ngân hàng Thế giới (WB) khu vực Đông Á và Thái Bình Dương đã đến thăm và làm việc với một số HTX ở Đồng bằng sông Cửu Long thực hiện Dự án VnSAT đã chia sẻ: “Nhờ những hỗ trợ công nghệ từ WB, Viện Nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI) và Chính phủ Việt Nam đã giúp những nông dân giảm được chi phí sản xuất, giảm sử dụng thuốc, phân hóa học, tiết kiệm nước, nhân công, qua đó tăng giá bán lúa gạo, tăng thu nhập. Dựa trên nền tảng Dự án VnSAT, Việt Nam triển khai Đề án 1 triệu ha lúa là cơ hội tốt cho nông dân Việt Nam nói chung và nông dân ĐBSCL nói riêng”.

Các drone bay gieo, sạ lúa trong mô hình canh tác lúa thông minh tại Hậu Giang.

Tìm hiểu chúng tôi được biết, tại Hậu Giang, dự án VnSAT được triển khai trên địa bàn 6 huyện, thị xã, thành phố với có 32 xã tham gia. Dự án đã mang lại lợi ích cho trên 86.500 nông dân. Kết quả khảo sát đã có hơn 13.500 ha diện tích áp dụng quy trình kỹ thuật “1 phải 5 giảm”, 18.600 ha áp dụng “3 giảm 3 tăng” và 8.800 ha diện tích lúa có hợp đồng bao tiêu. Dự án đã góp phần gia tăng thu nhập cho nông dân trên 25%. Qua đó, dự án đã mang lại những tín hiệu tích cực, từng bước thay đổi tập quán sản xuất của người dân, giúp nông dân áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững, nâng cao chất lượng nông sản và liên kết theo chuỗi giá trị, từ sản xuất đến liên kết, tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, HTX.

Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT), kết quả 7 mô hình thí điểm thực hiện Đề án trong năm 2024 đã mang lại hiệu quả cao, tăng lợi nhuận cho nông dân và giảm phát thải trong sản xuất lúa. Đây được xem là hướng đi đáng mừng khi nông dân vào cuộc tích cực cùng sự chung tay của doanh nghiệp và các cấp chính quyền đang cho thấy nhiều tín hiệu tốt.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Hậu Giang, Trương Cảnh Tuyên cũng nhìn nhận, thực tế sản xuất lúa còn không ít khó khăn, Đồng bằng sông Cửu Long nói chung chịu ảnh hưởng nặng nề từ các tác động của biến đổi khí hậu như: Hạn hán, xâm nhập mặn, và nước biển dâng. Những yếu tố này gây ra sự suy giảm diện tích và năng suất canh tác, ảnh hưởng trực tiếp đến việc phát triển các vùng chuyên canh lúa chất lượng cao. Đất trồng lúa Hậu Giang đa số là vùng phèn, trũng, do đó cũng gặp khó khăn trong việc áp dụng triệt để quy trình ngập khô xen kẽ. Việc thay đổi thói quen canh tác truyền thống, đặc biệt là việc hạn chế đốt rơm rạ sau thu hoạch, vẫn chưa đạt được sự đồng thuận cao từ phía người nông dân. Đây là những “rào cản” mà tỉnh sẽ nỗ lực vượt qua để thực hiện tốt Đề án 1 triệu ha lúa.

Nông dân Hậu Giang sản xuất lúa theo mô hình trồng lúa thông minh dùng cơ giời hóa khâu xuống giống.

Theo ghi nhận của phóng viên, thực tế Hậu Giang đã có những nỗ lực rất lớn để thực hiện Đề án, ngành nông nghiệp của tỉnh đã phối hợp với nhiều đơn vị liên quan về thiết bị cơ giới hóa, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) cùng đồng hành thực hiện mô hình “Canh tác lúa thông minh phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL” với diện tích khoảng 10ha.

Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Hậu Giang Trương Cảnh Tuyên nhấn mạnh: “Điểm nổi bật của mô hình là nông dân áp dụng đồng bộ cơ giới hóa từ khâu làm đất, gieo sạ, bón phân, phun thuốc BVTV, thu hoạch và thu gom rơm rạ ra khỏi đồng ruộng. Mô hình này là sự tiếp nối để nhân rộng tiến bộ kỹ thuật về quy trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL tại tỉnh Hậu Giang. Các mô hình tại Hậu Giang đã thực hành nông dân thay đổi đáng kể, từ tư duy đến tập quán canh tác. Tỷ lệ nông dân ứng dụng các quy trình canh tác tiên tiến như “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”, ngập khô xen kẻ, quản lý dịch bệnh tổng hợp IPM, canh tác lúa bền vững theo tiêu chuẩn SRP ngày càng tăng. Nhiều nông dân, hợp tác xã đã ứng dụng cơ giới hóa trong sản xuất lúa, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất”.

Hiệu quả từ mô hình canh tác lúa thông minh và dự án chuyển đổi nông nghiệp bền vững (VnSAT) sẽ là nền tảng để nông dân Hậu Giang tự tin tham gia thực hiện tốt Ðề án 1 triệu ha lúa tại địa phương.